Malowidła dłoni z GuaTewet, Borneo. <a href="http://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/deed">Creative Commons (domena publiczna)</a>

Na początku bieżącego roku głośno było w prasie o odkryciu w Jaskini Lene Hara na Timorze Wschodnim, petroglifów przypominających ludzkie twarze. Wszystko to zapewne za sprawą artykułu zatytułowanego „Faces of the ancestors revealed: discovery and dating of Pleistocene-age petroglyph in Lene Hara Cave, East Timor”, który ukazał się w grudniu 2010 roku w periodyku Antiquity. Autorzy Sue O’Connor, Ken Aplin, Emma Saint Pierre i Yue-Xiang Feng podsumowują tu nie tylko badania z 2009 roku, kiedy to dokonano odkrycia petroglifów, ale również analizują sztukę naskalną z Jaskini Lene Hara w szerszym kontekście, przytaczając dane z innych wysp Azji Południowo-Wschodniej oraz Pacyfiku.

Odkrycia dokonano w trakcje realizacji Projektu Archeologicznego Wschodni Timor, zainicjowanego już w 2000r. przez grupę badaczy, w tym wzmiankowaną już wyżej prof. Sue O’Connor, prof. Matthew Sprrigsa i dr Petera Vetha. W tym samym roku przeprowadzono również pierwsze prace wykopaliskowe w Jaskini Lene Hara. Sondaż o powierzchni 1m x 1m w południowej komorze, ujawnił między innymi depozyty kulturowe z epoki Plejstocenu, datowane na około 35 000 BP. Znalezisko składało się z pozostałości skorupiaków, kości zwierzęcych oraz przedmiotów kamiennych. Z kolei w cienkiej górnej warstwie, odkryto podobny zestaw materiałów oraz ceramikę. W 2002r. przebadano kolejne trzy wykopy sondażowe. Dane jakie pozyskano wskazują, że stanowisko było użytkowane w różnych okresach czasu, zarówno w Holocenie jak i wcześniej w okresie Ostatniego Maksimum Zlodowacenia oraz w schyłkowym Plejstocenie.

 

Lokalizacja stanowiska Lene Hara w pobliżu wioski Tuluala w Timorze Wschodnim. Źródło: Creative Commons
Lokalizacja stanowiska Lene Hara w pobliżu wioski Tuluala w Timorze Wschodnim. Autor: Mats Halldin. Creative Commons

 

Jaskinia Lene Hara znajduje się w pobliżu małej wioski Tutuala, położonej na wschodnich rubieżach Timoru Wschodniego. W okolicach odkryto również ponad 20 innych podobnych schronień skalnych i jaskiń. Według autorów wzmiankowanego wyżej artykułu, jest to jedna z największych i najbardziej zróżnicowanych koncentracji sztuki naskalnej na wyspach Azji Południowo-Wschodniej. Co ciekawe, jak do tej pory w skupisku tym oraz w pozostałej części Timoru Wschodniego, zarejestrowano jedynie malowidła. Zostały one w większości wykonane czerwoną ochrą, ale stosowano również inne barwniki w kolorach czarnym, żółtym, brązowym, pomarańczowym białym a nawet zielonym.

Mimo, że historia badań archeologicznych w Jaskini Lene Hara sięga już lat 60-tych XX wieku, to petroglify odkryto tu dopiero w 2009r. „Kiedy spojrzałem na kolegę siedzącego wyżej na występie skalnym, moja latarka czołowa oświetliła nagle coś, co wyglądało na zwietrzałe ryty” – wspomina dr Ken Aplin w komunikacie prasowym CSIRO z lutego 2011r. „Oświetliłem latarką całość i zobaczyłem cały panel prehistorycznych ludzkich twarzy, wyrytych na ścianie jaskini” – dodaje. W artykule opublikowanym w Antiquity, badacze zauważyli, że nawet towarzyszący ekipie lokalni mieszkańcy nie byli świadomi ich istnienia. Jednak tuż po odkryciu stwierdzili, że są to twarze przodków. „Lokalni mieszkańcy, z którymi współpracowaliśmy byli poruszeni tym odkryciem. Uznali, że twarze same wybrały ten konkretny dzień aby ujawnić swą obecność (…)” – poinformował dr Ken Aplin w tym samym komunikacie prasowym. Petroglify z Lene Hara przedstawiają, ukazane frontalnie stylizowane ludzkie twarze ze wszystkimi ich elementami, jak oczy, nos czy usta. Jedna z nich wydaje się być otoczona promieniami i dlatego określana jest jako promienna twarz. Warto podkreślić za autorami artykułu, że również malowane przedstawienia ludzkich twarzy są niezwykle rzadko spotykane na Timorze Wschodnim. Dwa takie motywy znamy właśnie z Jaskini Lene Hara i jedno z pobliskiego schronienia skalnego Kurus.

 

Malowidła z Jaskini Lene Hara. Fot. Tatoli ba Kultura. Creative Commons
Malowidła z Jaskini Lene Hara. Fot. Tatoli ba Kultura. Creative Commons

 

Odkrycie rytych przedstawień twarzy ludzkich na opisywanym stanowisku, jest również istotne ze względu na ich wiek. „Promienna twarz” została bowiem wydatowana za pomocą metody uranowo-torowej na schyłkowy Plejstocen. Technika ta stosowana jest głównie do datowania nacieków jaskiniowych i korali morskich. Wiek petroglifu określono na przedział pomiędzy 12 000 – 10 000 BP. Petroglify z obszaru Pacyfiku datowane są jak do tej pory na późny Holocen. Zdaniem autorów artykułu podobne motywy ludzkich twarzy z terenów Australii, mogą pochodzić z tego samego okresu, co te odkryte w Jaskini Lene Hara. Niektórzy datuję je właśnie na schyłkowy Plejstocen, proponując przedział czasowy 25 000 – 10 000 BP. Autorzy artykułu podkreślają jednak, że przedstawienia ludzkich twarzy z obszaru Australii również są niezwykle rzadko spotykane.

Informacje na temat malowanej sztuki naskalnej z Jaskini Lene Hara, pojawiają się już w raporcie z pierwszych badań archeologicznych na tym stanowisku, prowadzonych na początku lat 60-tych XX wieku. Portugalski antropolog Antonio de Almeida wspomniał w nim bowiem o malowanych motywach, zarówno z tej lokalizacji, jak i z trzech innych jaskiń w okolicach. Wymienił między innymi Ile Kere Kere, Suntaleo oraz Tutuala Scarp. Kolejni badacze, jak Ian Glover i John Mulvaney odwiedzili Jaskinię Lene Hara w 1967r. Na fotografiach, które wtedy wykonali, widać również malowidła ze ścian jaskini.

Jednak to Almeida jako pierwszy zauważył, że sztuka naskalna z Lene Hara różni się od pozostałej znanej z tego regionu. Jednym z takich wyróżników może być zdaniem prof. Sue O’Connor, ulokowanie motywów daleko w głębi jaskini. Według badaczki także same kompozycje motywów wydają się bardziej kompleksowe, łącząc elementy figuratywne z geometrycznymi. Również zestaw owych form geometrycznych odróżnia malowidła z Lene Hara od innych schronień w regionie. Sue O’Connor podkreśla, że brak tu także małych charakterystycznych przedstawień antropomorficznych ukazanych w profilu. Przedstawienia antropomorficzne należą bowiem do najbardziej powszechnych malowanych motywów na Timorze Wschodnim. Ukazane zaś są najczęściej w profilu lub frontalnie.

Antonio de Almeida zasugerował także podobieństwa pomiędzy sztuką naskalną w stylu rentgenograficznym z Lene Hara a tą znaną z Arnhem Land w Australii. Sue O’Connor wskazała ponadto na zbliżone stylistycznie przedstawienia ryb z jaskini Lene Hara z tymi w regionie Zatoki McCluer na Papui. Jej zdaniem również inne figuratywne motywy w obydwu regionach wykazują pewne podobieństwa.

 

Malowidła dłoni z GuaTewet, Borneo. Creative Commons (domena publiczna)
Malowidła dłoni z GuaTewet, Borneo. Creative Commons (domena publiczna)

 

Wiek malowideł z jaskini Lene Hara nie jest jak na razie znany. Niemniej jednak ślady czerwonego barwnika na fragmencie wapiennej skały, zostały wydatowane na 30 000 BP. Z kolei minimalny wiek malowideł z Borneo, przedstawiających ludzkie dłonie został określony za pomocą metody uranowo-torowej i datowania radiowęglowego na ok. 9800 BP.

Petroglify, włączając w to przedstawienia ludzkich twarzy, występują dość licznie na wyspach Archipelagu Bismarcka, Wyspach Salomona, Vanuato i Nowej Kaledonii. Motywy ludzkich twarzy pojawiają się również na terenie Nowej Brytanii i Nowej Irlandii. Petroglify są również rozpowszechnione we wschodniej części Pacyfiku, na Markizach, Hawajach, na Nowej Zelandii, Wyspie Wielkanocnej i Fidżi. Tylko z samych Hawajów znamy ponad 70 stanowisk, zawierających nawet 20 tys. pojedynczych motywów. Również motywy ludzkich twarzy pojawiają się tu dość licznie.

Autorzy artykułu podejmują również pewną próbę interpretacji odkrytych w jaskini Lene Hara petroglifów, które miejscowi mieszkańcy określili jako twarze przodków. Wskazują między innymi na ich możliwe powiązania z maskami, które nosili wojownicy z Timoru w trakcie rytuałów. Zakładali je również aby ukryć swe twarze podczas bitwy i wzbudzić strach w przeciwnikach. Autorzy dodają również, że motywy ludzkich twarzy występują w Melanezji, na terenie Australii i na wielu wyspach obszaru Pacyfiku. Jednak w dwóch pierwszych regionach, podobnie jak w przypadku petroglifów z Lene Hara na Timorze Wschodnim czas ich wykonania może sięgać schyłkowego Plejstocenu. Natomiast te ze wschodniej części Pacyfiku pochodzą najprawdopodobniej z okresu późnego Holocenu. Autorzy podkreślają również, że na ogromnym obszarze Azji Południowo-Wschodniej jest wiele wysp gdzie do tej pory nie przeprowadzono żadnej prospekcji archeologicznej. Dlatego ich zdaniem, odkrycie petroglifów w Lene Hara może stanowić początek wielu kolejnych odkryć w przyszłości.

Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła

komunikat prasowy CSIRO

 O’Connor S., Aplin K., St PierreE., Feng Y-X. 2010. Faces of ancestors revealed: discovery and dating of a Pleistocene-age petroglyph in Lene Hara Cave, East Timor. Antiquity 84 (325): 649-665

 

Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych. 

Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera

Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com