Karnawał w Brazylii kojarzy się przede wszystkim z Rio de Janeiro, ze szkołami samby, pięknymi i utalentowanymi tancerkami w kolorowych, błyszczących strojach, dziwiękami samby. Serce karnawału bije jednak nie na sambodromie, ale na ulicach brazylijskich miast. Karnawał zmienia się wraz z ewolucją społeczeństwa. Młode pokolenie patrzy na to coroczne wydarzenie nie tylko przez pryzmat zabawy. Widzi w nim również dobry moment na zamanifestowanie swoich przekonań i zawalczenie o swoje prawa. To co dzieje się na ulicach brazylijskich miast w trakcie blocos de rua, nie do końca pokrywa się z kreowaną przez media ideą karnawału, która w tym kontekście jest w dużej mierze jedynie doskonałym towarem eksportowym Brazylii, zachęcającym turystów do odwiedzenia kraju. Nie umniejszając przy tym w żaden sposób kunsztowi i profesjonalizmowi szkół samby oraz prezentowanego widowiska.
Proponuję zatem zajrzeć na ulice São Paulo, największego i jednego z najbardziej zróżnicowanych kulturowo miast Ameryki Południowej. Dlaczego São Paulo? Po pierwsze to miasto, w którym mieszkałam w 2015 r., które dobrze poznałam i z którym łączy mnie emocjonalna więź. Po drugie karnawał w São Paulo z powodzeniem konkuruje z Rio de Janeiro. São Paulo to również w moim przekonaniu tygiel kulturowy, w którym miesza się cała różnorodność Brazylii. To ekonomiczna stolica kraju. To miejsce gdzie bije ekonomiczne serce Brazylii. Czy jest zatem lepsze miejsce aby pokazać swoje przekonania i zawalczyć o swoje prawa niż ulice tego potężnego i zróżnicowanego miasta? Zobaczmy zatem co dzieje sie na ulicach São Paulo z dala od Sambódromo do Anhembi.
Czy w czasach tak dużej popularyzacji i komercjalizacji karnawału, idee leżące u jego podstaw są nadal obecne? – pytam Diego, przyjaciela z São Paulo.
Wierzę, że karnawał nadal broni swojej pozycji – mówi Diego, grafik, student filozofii, mieszkaniec São Paulo, którego miałam okazję poznać w trakcie mojej pierwszej podróży do Ameryki Południowej. Jest karnawał w telewizji, sprzedany mediom, pokazywany światu, który odbywa się na arenach z udziałem mnóstwa ludzi w barwnych kostiumach. Ten typ karnawału jest w pewien sposób dotknięty przez globalizację, wzbudza bowiem zainteresowanie korporacji, upatrujących w nim olbrzymie możliwości ekonomiczne, sposób na dobry biznes. Ale karnawał, który jest na ulicach jest tym czym zawsze był. Ludzie biorą udział w blocos de rua, bawią się ze swoimi znajomymi, nie płacąc za to olbrzymich pieniędzy. To on pomaga zachować tradycje, zwracając jednocześnie uwagę na zmiany jakie zachodzą w brazylijskim społeczeństwie. Feminizm, problem rasizmu, te kwestie nie są tak widoczne w karnawale, pokazywanym w dużych mediach – dodaje.
Karnawał w São Paulo przechodzi obecnie duże przeobrażenie, ciesząc się coraz większym zainteresowaniem. Nie oszukujmy się jednak, São Paulo to wciąż nie wybór numer jeden przeciętnego turysty, który wybiera się do Brazylii zobaczyć karnawał. Karnawał w São Paulo może być zatem nadal świętem dla Brazylijczyków, którzy mając niepowtarzalną szansę wyrażenia swych przekonań w trakcie dorocznego festiwalu, na którym przez te kilka dni skupia się uwaga krajowych i międzynarodowych mediów, doskonale z niej korzystają.
Jeszcze kilka lat temu karnawał koncentrował się przede wszystkim na sambodromie – mówi Maria Claudia, znajoma z São Paulo, z którą łączy nas wspólna pasja do podróżowania.
Patrz – mówi i pokazuje mi lokalną gazetę z São Paulo, gdzie na pierwszej stronie widnieje fotografia bawiącego się tłumu na Rua Consolação w pobliżu Mackenzie College. Teraz wszystko tak naprawdę dzieje się na ulicach miasta – dodaje.
Widzę jak São Paulo zmienia się na przestrzeni czasu, liczba imprez i parad na ulicach wzrosła niemal trzykrotnie – mówi Camila, młoda graficzka i fotografka, którą poznałam mieszkając w São Paulo.
W São Paulo mamy praktycznie taki sam przepływ ludzi jak w Rio de Janeiro – dodaje Camila.
W tym roku zarejestrowanych zostało blisko 500 blocos de rua, co jak informuje dziennik Estadão São Paulo, stanowi 60% wzrost w stosunku do minionych lat.
Na łamach Folha de S. Paulo czytamy o fenomenie blocos de rua w São Paulo . “Widoczność karnawału w São Paulo znacznie wzrosła ze względu na gigantyczne wręcz zwiększenie się liczby blocos de rua, która wkrótce będzie największa w kraju” – mówi historyk Bruno Baronetti.
Karnawał oficjalnie rozpoczął się w tym roku w piątek 24 lutego i powinien zakończyć się w środę popielcową 28 lutego. Jednak karnawałowe szaleństwo trwa już od połowy lutego i przeciągnie się do pierwszych dni marca. Już co najmniej od dwóch tygodni na uliacach São Paulo w różnych dzielnicach można spotkać przemieszczające się blocos de rua (uliczne imprezy). Prefektura miasta informuje na swej oficjalnej stronie internetowej, że tylko w trakcie weekendu 17-18 lutego na ulicach odbyły 174 imprezy. Jeszcze zanim karnawał zaczął się na dobre, służby oczyszczania miasta zebrały z ulic, którymi przeszły parady ponad 600 ton śmieci.
W tym roku karnawał prawie pokrywa się z międzynarodowym dniem kobiet, który jest 8 marca. Tego dnia kobiety z co najmniej 40 krajów na świecie w ramach międzynarodowego strajku kobiet chcą wyjść na ulice aby pokazać swój sprzeciw wobec trwającej dyskryminacji.
Brazylijskie organizacje skupione wokół praw kobiet i feministki już od lat promują w trakcie karnawału kampanie społeczne, mające uzmysłowić, że w nowoczesnym brazylijskim społeczeństwie nie ma miejsca na seksizm i przemoc, a tym bardziej dla machistas i ich instrumentalnego traktowania kobiet. Według nich to doroczne święto, to doskonały czas aby poruszyć kwestie stereotypów dotyczących roli kobiet w brazylijskim społeczeństwie, które nie przystają do idei reprezentowanych przez młode pokolenie.
Na stronach popularnych polityków jak choćby Eduardo Suplicy (wieloletni senator, a obecnie rady w radzie miejskiej São Paulo), zamieszczane są plakaty z hasłami piętnującymi seksizm i brak szacunku do kobiet.
carnaval sim, machismo não (karnawał tak, machismo nie)
seja folião não seja machista (baw się, ale nie bądź seksistą)
é uma roupa não um convite (to ubranie, a nie zaproszenie)
estar bêbada não é estar disponível (bycie pijanym nie oznacza bycie dostępnym)
Zdaniem brazylijskich feministek karnawał to czas zabawy, ale także mobilizacji brazylijskich kobiet do walki z seksizmem i molestowaniem. Feministyczne hasła pojawiają się na blocos de rua. Karnawał to czas na dialog z ludźmi i pokazanie, że jakikolwiek kontakt fizyczny bez zgody drugiej osoby jest przestępstwem, a nie częścią karnawału.
Portale społecznościowe pełne są tagów, podkreślających walkę o prawa i szacunek do kobiet.
#MachismoNão (machismo nie), #CervejaSimMachismoNão (piwo tak, machismo nie), #CarnavalSemAssédio (karnawał bez napastowania, molestowania), #NãoPercaRespeito (nie trać szacunku), #RespeitaAsMina
Kobiety chcą się bawić i czuć się w trakcie tej zabawy bezpiecznie. To jest ich podstawowe prawo. To podstawowe prawo każdego człowieka. Ubiór, taniec, spożywanie alkoholu, makijaż to indywidualny wybór. Czyjeś fantazje nie są powodem do stosowania przemocy i szykanów. Meu corpo, minhas regras (moje ciało, moje zasady), mówią brazylijskie kobiety i sambando na cara do machismo (tańczą sambę w obliczu machismo). Podkreślają, że a culpa da agressão é só do agressor (winnym agresji jest agresor).
Do akcji przyłączają się również duże brazylijskie dzienniki i portale internetowe, jak choćby Catraca Livre, promując kampanie Carnaval Sem Assédio (karnawał bez napastowania). W poniższym linku możecie przeczytać o tej trwającej już dwa lata kampanii społecznej oraz obejrzeć krótki film, prezentujący opinie kobiet, uczestniczących w tegorocznym karnawale.
#CarnavalSemAssédio luta pelo fim da violência contra a mulher
W osobnym artykule na portalu Catraca Livre, możemy znaleźć listę 7 przydatnych wskazówek w formie ilustracji, co zrobić aby dobrze bawić się w trakcie karnawału.
1. Nie bądź piątym kołem u wozu. Kobiety bawiące się w grupie nie koniecznie potrzebują mężczyzny
2. Nie dotykaj ciała kobiety bez pozwolenia
3. Fantazyjny ubiór nie jest zachętą do molestowania
4. Jeśli kobieta nie chce z tobą przebywać, nie naciskaj, nie znaczy nie
5. Nie zmuszaj kobiety do pocałunku albo seksu
6. Nie wykorzystuj faktu, że znajdujesz się w tłumie aby nadużywać siły
7. Nie traktuj ciemnoskórych kobiet przez pryzmat stereotypów i rasizmu
Jako kobieta czuję, że żyję w momencie kiedy rola kobiety w brazylijskim społeczeństwie ulega przeformułowaniu – mówi Camila. Nadal istnieje jednak mnóstwo nieporozumień na temat kobiet, które wynikają ze zjawiska machismo. Wielu ciągle tkwi w przekonaniu, że kobiety mają znikome prawo do wypowiedzi, obejmuje to ekspresję ciała, sposób ubierania, taniec, a nawet rozmowę. Takie rozumowanie błędnie interpretuje naszą zabawę w trakcie karnawału jako coś wulgarnego – dodaje Camila.
Niestety nadal musimy mówić, że dotykanie bez pozwolenia nie jest fajne. Podobnie z wymuszaniem pocałunków i ciągnięciem za włosy. Flirt jest wspaniałym doświadczeniem pod warunkiem, że chcą tego obie strony. W innym wypadku jest to napastowanie – mówi Camila.
Aktorka Carolina Froes postanowiła opowiedzieć na FB co ją spotkało w trakcie tegorocznego bloco Casa Comigo w Faria Lima (São Paulo). Jej historię opisują największe dzinniki w mieście oraz portale internetowe, jak choćby Revista Forum. Carolina opisuje jak została zaatakowana (na ulicy pośród tłumu ludzi) przez mężczyznę, który zerwał z niej górną część odzieży, chwycił za gardło, podnosząc do góry, a następnie rzucił na ziemię. Nikt go nie zatrzymał, a on odszedł śmiejąc się. Carolina pisze, że w pierwszej chwili, płacząc i trzęsąc się, chciała iść do domu i zamknąć się w nim. Stwierdziła jednak, że to jest właśnie to, o co chodziło napastnikowi, który chciał sprawić aby poczuła się ogołocona ze swoich praw i wolności. Dlatego nie zrezygnuje z karnawału, a opisując to co ją spotkało i wyciągając z tego wnioski, chce zmobilizować do działania inne kobiety, dając im wsparcie w walce przeciw seksizmowi i napastowaniu. „To co spotkało mnie w sobotę nie ma nic wspólnego z karnawałem. To nadużycie siły, to agresja, to molestowanie, to przemoc. To przestępcze i niezdrowe. Karnawał trwa. I dalej w nim uczestniczę. Nadal wychodzę na ulicę i cieszę się życiem. To jest moja odpowiedź” – pisze na swoim profilu.
Brazylijczycy wychodzą na ulice, celebrować karnawał na blocos de rua wraz ze swoimi przekonaniami, które chcą pokazać, i o które chcą zawalczyć. Korzystają z okazji, że karnawał przyciąga rzesze ludzi. To najlepszy czas na kampanie społęczne i dialog ze społeczeństwem. Pojawiają się rozmaite kwestie od praw społeczności LGBT, rasizm po obecną sytuację polityczną i ekonomiczną w Brazylii. W tekście skoncentrowałam się na temacie praw kobiet i prokobiecych kampanii społecznych w trakcie karnawału, nie tylko ze względu na to, że sama jestem kobietą i solidaryzuję się z innymi kobietami. Problem agresji, napastowania, przemocy emocjonalnej, nadużywania siły w zmuszaniu do stosunków cielesnych, wynikających z wybujałego ego, są mi dobrze znane jako osobie, która w pewnym momencie swojego życia doświadczyła tego osobiście.
Karnawał na ulicach pomaga budować poczucie przynależności wśród ludzi, którzy go celebrują. Zachowuje żywą dawną kulturę poprzez piosenki i rytmy. Jednocześnie zwraca uwagę na współczesne problemy społeczne, co nie jest do końca widoczne w turystycznym, medialnym odzwierciedleniu tego święta – mówi Diego.
Karnawał sprawia, że zróżnicowana kultura Brazylii jest nadal żywa. Uwielbiam wychodzić na ulice i bawić się ze znajomymi – podsumowuje Diego.
Karnawał to czas, kiedy wszyscy wychodzą na ulice, to również jedno z najważniejszych turystycznych wydarzeń w Brazylii. To doskonały czas aby zamanifestować nasze przekonania – mówi Camila.
Chciałabym bardzo podziękować za pomoc w pracy nad artykułem moim przyjaciołom z Sao Paulo. Camila , Diego, Maria Claudia dziękuję Wam za poświęcony czas i odpowiedź na moje dociekliwe pytania. Dzięki Wam tekst zyskał nowy wymiar, stał się żywą ekspresją emocji i przekonań młodych Brazylijczyków na temat karnawału.
Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych.
Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera!
Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com
