O petroglifie mamuta z Utah słów kilka

„Odkrycie” petroglifu zinterpretowanego jako wizerunek mamuta kolumbijskiego nad rzeką San Juan, w pobliżu Bluff w Utah, wywołało niedawno niemałą dyskusją wśród badaczy. Słowo „odkrycie” nie przypadkiem znalazło się w cudzysłowie, ponieważ tak naprawdę przedstawienie znane było już od lat 90-tych. W 2011 dwaj badacze Ekkehart Malotki i Henry D. Wallace opublikowali w periodyku Rock Art Research (RAR) artykuł poświęcony właśnie owemu wizerunkowi mamuta, a właściwie jak pokazały dalsze badania terenowe co najmniej dwóm. Ponadto na panelu stwierdzili także obecność motywu, który zinterpretowali jako przedstawienie bizona.

„Columbian mammoth petroglyphs from the San Juan River near Bluff, Utah, United States” wywołał gorącą polemikę. Jednak zarówno Malotki jak i Wallace uważają, że przedstawiony przez nich materiał fotograficzny, dokładne obserwacje wizerunków w terenie w tym porównanie z innymi przykładami sztuki naskalnej na stanowisku oraz sposób w jaki przedstawili swoje tezy i spostrzeżenia, świadczy iż istotnie mamy tu do czynienia z rytami, ukazującymi przykłady fauny o dość odległej chronologii. W pewnym stopniu porównują swe „znalezisko” do głośniej nie tak dawno sprawy wizerunku mamuta na mineralizowanym fragmencie kości z Vero Beach na Florydzie. W listopadzie 2011 Journal of Archaeological Science opublikował artykuł, w którym autorzy powołując się na specjalistyczne badania, zapewniają iż nic tak naprawdę nie wskazuje na to aby wzmiankowany ryt na kości był fałszerstwem. Niestety nie udało się przeprowadzić datowania radiowęglowego dlatego wiek znaleziska określono względnie na co najmniej 13 tys. lat. Również i w przypadku tego znaleziska pojawiły się głosy wątpliwości. O pewnej dozie ostrożności wspominają też sami badacze, wskazując choćby na przypadkowość odkrycia. Nie mniej jednak jak piszą Malotki i Wallace: „teraz do tego znakomitego okazu sztuki mobilnej możemy dodać kolejny, równie warty opublikowania i ukazujący prawdziwe wizerunki trąbowców ze stanowiska Upper Sand Island wzdłuż rzeki San Juan w pobliżu Bluff w Utah”. Wiek przedstawień ustalili zaś względnie na 13 -11 tys. lat temu.

Autorzy artykułu, a mianowicie Ekkehart Malotki i Henry Wallace przytaczają szereg przesłanek, które ich zdaniem mogą potwierdzić przyjętą przez nich interpretację. Są to m.in.:

– Wizerunki wykazują pewne cechy diagnostyczne, pozwalające na ich identyfikację z mamutem kolumbijskim (np. kopulasta głowa z solidnie wyrytym „wzgórkiem” na szczycie).

– Wizerunek 1 wykazuje znacznie bardzie posunięty proces ponownego nakładania się patyny i zwietrzenia niż inne petroglify w pobliżu.

– Wizerunki nie są wyizolowane, jak to miało kilkakrotnie miejsce w przypadku fałszywych przedstawień. W pobliżu znajdują się bowiem inne przykłady sztuki naskalnej.

– Żaden z wizerunków nie wykazuje cech wspólnych ze „stylami” charakterystycznymi dla tego obszaru.

– Odkryto drugi wizerunek, który w odróżnieniu do pierwszego nie był dotychczas znany.

Tuż po publikacji pojawiły się pewne głosy krytyki, które niejako zarzuciły RAR publikowanie „czysto” spekulatywnych artykułów w „czysto” naukowym czasopiśmie. Jak jednak zauważył sam redaktor periodyku Robert Bednarik, publikacja naukowa to nie taka, której twierdzenia są zgodne z prawdą ale taka, której założenia można przetestować. Jego zdaniem z przytoczonych przez autorów artykułu argumentów najmocniejszym jest informacja dotycząca stopnia patynizacji i zwietrzenia. Trudno byłoby bowiem doprowadzić interesujące nas ryty do takiego stanu wskutek sztucznych zabiegów. Według Bednarika dokładna analiza stopnia patynizacji mamuta 1 i rzekomego bizona, co do którego interpretacji jako takiej nie są zgodni nawet sami autorzy, wskazuje że w przypadku pierwszego możemy mówić o minimalnym wieku w granicach 5000 tys. lat. Najmniej przekonującym argumentem na korzyść zaproponowanej interpretacji  jest ten, dotyczący różnic stylistycznych. Wystarczy zwrócić uwagę na pionowe linie, widoczne na wizerunku mamuta 1, przypominające nieco te z tradycji Glen Canyon z okresu archaicznego.

Biorąc pod uwagę liczne kontrowersje dotyczące tego typu przedstawień, jak opisywane wyżej rzekome wizerunki mamutów kolumbijskich pozostaje nam liczyć, że uda się je w przyszłości poddać datowaniu za pomocą metod chronometrycznych. W ostatnich dwóch dekadach poczyniono bowiem spory krok do przodu w kierunku rozwoju tego typu metod datowania. Sposoby określania wieku petroglifów opierają się właśnie na analizie patyny, która na przestrzeni czasu jaki upłynął od wykonania żłobienia, rozwija się na jego powierzchni. Jej skład chemiczny zmienia się w czasie i jest uzależniony od regionalnych zmian klimatycznych. W latach 80-tych pojawiła się metoda datowania w oparciu o proces wymiany kationów w patynie (CR). Niektóre bowiem elementy jak choćby potas czy wapń są wypłukiwane przez wodę szybciej niż inne, jak na przykład tytan. Proporcje tych zmian można skalibrować regionalnie i uzyskać wiek dla pobranych próbek z konkretnych motywów. Kolejną metodą datowania petroglifów jest VML, która analizuje mikrostratygrafię patyny, w czym niejako przypomina dendrochronologię. Patyna powstaje na przestrzeni czasu w warstwach a sekwencja tych warstw jest stała w regionie. Różne nawarstwienia są z kolei spowodowane przez główne datowalne zmiany klimatyczne. Przejścia z wilgotnego do suchego kilmatu odzwierciedlają się we względnie sporej liczbie magnezu gdy wilgotno i jego małej liczbie gdy sucho.

W tym miejscu warto wspomnieć, że do tej pory technikę CR zastosowano do określenia wieku między innymi sztuki naskalnej w Coso Range w Kalifornii i tradycji Dinwoody w Kotlinie Bighorn w Wyoming. Najstarsza sztuka naskalna z regionu Pustynii Mojave we wschodniej Kalifornii, ze szczególnym naciskiem na obszar Coso Range jest obecnie datowana nawet na 11100 p.n.e. Wiek sztuki naskalnej tego regionu Ameryki Północnej został określony na podstawie 67 wydatowanych chronometrycznie rytów naskalnych, do czego zastosowano 106 niezależnych analiz. Ponadto datowanie zostało oszacowane z perspektywy dwóch technik „bezwzględnych” jak CR i VML. Nie mniej jednak zastosowanie tych metod i ich rezultaty, nadal wzbudzają wiele wątpliwości wśród badaczy.

Tekst na podstawie

MALOTKI, E., WALLACE H.D. 2011. Columbian mammoth petroglyphs from the San Juan river near Bluff, Utah, United States. Rock Art Research  28 (2): 143-152.

BEDNARIK, R.G. 2012. Why the Malotki and Wallace paper is scientific. La Pintura 38 (1): 5-7.

WHITLEY, D.S. 2005. Introduction to rock art research. Walnut Creek:LeftCoast Press.

WHITLEY, D.S., DORN, R.I.2010. The Coso Petroglyph Chronology. Pacific Coast Archaeological Society Quarterly 43: 135-157.

Na temat przedstawień z Upper Sand Island można przeczytać również na Rock Art Blog oraz w National Geographic

Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych. 

Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera! 

Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com