Spacer po Rzymie szlakiem fontann

Historia fontann sięga kilku tysięcy lat. Podobno znane były już w Mezopotamii i w dolinie Indusu. W Grecji istniały już w VI w p.n.e., czego przykładem może być choćby fontanna Pirene w antycznym Koryncie. Na ślady fontann natrafiono także w starożytnych Pompejach. W krajobrazie Rzymu są obecne od ponad 2000 lat. Na przełomie I/II w n.e. doliczono się ich blisko 40. Wodę do nich oraz do licznych łaźni, toalet publicznych, nie wspominając o pałacach i domach bogatych mieszkańców miasta, dostarczało 11 akweduktów.

Spełniały rolę zbiorników wodnych, z których mieszkańcy mogli czerpać wodę niezbędną w ich codziennym życiu. Poza funkcjami utylitarnymi, fontanny miały swoje walory dekoracyjne i symboliczne. Rzymskie fontanny dekorowano podobiznami zwierząt i mitycznych bohaterów. We wczesnym chrześcijaństwie symbolizowały puryfikację, oczyszczenie i pewnie dlatego umieszczano je w atrium kościołów.

Fontana Di Santa Maria in Trastevere

Spacerując po Rzymie trudno oprzeć się wrażeniu, że to miasto fontann. „Fontanny same w sobie warte są podróży do Rzymu”, napisał Percy Bysshe Shelley, angielski poeta doby romantyzmu, który bardzo sobie upodobał słoneczną Italię. I nie ma się co dziwić, skoro wiele z tych podziwianych dziś obiektów wyszło spod ręki takich twórców jak Giacomo Della Porta, Domenico Fontana czy Gian Lorenzo Bernini. XVII i XVIII stulecie można nazwać złotym wiekiem rzymskich fontann, których forma podążała za ekspresją artystyczną baroku. Zanim jednak nastąpiła ta ekspolozja fontann, sięgająca epoki renesansu, na wiele wieków obiekty te niemal zniknęły z krajobrazu Rzymu. Splot wydarzeń historycznych oraz problemów wewnętrznych, który doprowadził do upadku cesarstwa rzymskiego, skutkował również odcięciem istotnych źródeł wody, tak ważnych dla miasta. Wiele akweduktów zostało zniszczonych lub uszkodzonych. W średniowieczu czynnych było mniej niż połowa z działających wcześniej 11.

W XV i XVI w. podjęto prace mające na celu naprawę akweduktów. W większości prace te podejmowano na zlecenie ówczesnych papieży. Wraz z restauracją akweduktów, coraz liczniej zaczęły pojawiać się fontanny. Powodem były zapewne względy utylitarne, jak zaopatrzenie w wodę powiększającej się liczby mieszkańców oraz coraz większy napływ pielgrzymów, jak i w dużym stopniu chęć pokazania majestatu Rzymu. Doskonale ilustrują to barokowe fontanny, których monumentalizm oraz bogactwo form i ornamentyki miały podkreślać potęgę i zaufanie do ich fundatorów, którymi w większości byli papieże, a zatem i papieskiej władzy.

Forma i ornamentyka fontann zmieniały się na przestrzeni wieków, podążając za kolejnymi trendami w sztuce i nową estetyką. Wiele z nich przebudowywano, dodając nowe elementy, zastępując starsze, modyfikując formę lub zwyczajnie naprawiając zużyte elementy.

Fontanny Rzymu są bardzo różnorodne. Są to monumentalne konstrukcje jak Fontana di Trevi czy Fontana Dell’Acqua Paola, których nie sposób objąc wzrokiem, nie wspominając o obiektywie aparatu. Inne to proste, niewielkie obiekty, ustawione w parkach, niewielkich skwerach miejskich lub dziedzińcach budynków. Nie brak też takich, do których wykorzystano antyczne sarkofagi.

W ciągu 500 lat w krajobrazie Rzymu pojawiło się ponad 2000 fontann. Zapraszam Was zatem na spacer po Rzymie szlakiem fontann, które miałam przyjemność zobaczyć w trakcie mojej niedawnej wizyty w Wiecznym Mieście. Zaczniemy od Wzgórza Janikulum i kolejno przejdziemy przez Zatybrze, Kapitol, Piazza Venezia, Pantheon, Piazza Navona, Piazza di Trevi, Piazza Colonna, Piazza di Spagna, Ogrody Borghese, kończąc na placu Św. Piotra w Watykanie, podążając za obiektami zaznaczonymi na poniższej mapie.

1. Fontana dell’Acqua Paola znajduje się na wzgórzu Janikulum w pobliżu kościoła San Pietro in Montorio. Ta monumentalna konstrukcja powstała w 1612 tuż po ukończeniu restauracji akweduktu Acqua Paola przez papieża Pawła V. Do budowy fontanny użyto marmuru z ruin Forum Romanum. Z kolei 4 z 6 różowych kolumn pozyskano podobno z dawnej bazyliki Św. Piotra. Z tarasu przed fontanną roztacza się doskonała panorama Rzymu. Podobno dell’Acqua Paola była wzorem dla słynnej fontanny di Trevi.

2. Fontana di Santa Maria in Trastevere znajduje się w dzielnicy Zatybrze na Piazza di Santa Maria. Podobno zanim pojawiła się tu znana dziś renesansowa fontanna, stała tu starsza, pochodząca jeszcze z czasów rzymskich. Pierwotnie fontanna stała przed kościołem Santa Maria in Trastevere. Gian Lorenzo Bernini postanowił ją jednak przenieść w bardziej centralne miejsce piazzy. Ponadto dodał do wcześniejszej konstrukcji będącej dziełem Donato Bramante, elementy muszli, które jakiś czas później Carlo Fontana zastąpił swoimi.

3. Fontana della Dea Roma znajduje się na Kapitolu na Piazza di Campidoglio. Wykonał ją zgodnie z projektem Michała Anioła, Mateo Bartolani. Ukończona w 1589 w pierwotnym zamyśle miała być jedynie dekoracją skweru. Tymczasem stała się cieszącą oko fontanną z dwoma monumentalnymi figurami po bokach, przedstawiającymi Nil i Tyber. Obie rzeźby stały wcześniej w łaźniach Konstantyna na Kwirynale, a Tyber był wtedy rzeką Tygrys…

4. Fontana di Piazza dell’Aracoeli znajduje się blisko Piazza Venezia, gdzie znajduje się słynny Ołatarz Ojczyzny. Powstała w 1589 na zlecenie papieża Sykstusa V według projektu Giacomo della Porta. W XVIII w przeszła przebudowę i dodano obecny dziś duży owalny basen. Misę fontanny zdobią charakterystyczne maszkarony.

5. Fontana di Palazzo Venezia znajduje się w zaciszu dziedzińca Palazzo Venezia, będącym niegdyś siedzibą ambasady Wenecji. I właśnie z Wenecją związana jest historia tej mniej znanej rzymskiej fontanny. To właśnie zasiadający w pałacu ambasador Wenecji Barbon Morosini, zlecił wykonanie fontanny Carlowi Monaldiemu. Powstała w 1730 fontanna była personifikacją Wenecji, a centralna grupa rzeźba miała w sposób symboliczny, reprezentować małżeństwo republiki weneckiej z morzem.

6. Fontana del Pantheon wznosi się w centralnej cześci Piazza della Rotonda, na przeciwko Pantheonu. Zaprojektował ją Giacomo dela Porto, a realny kształt w marmurze nadał jej w 1575 mniej znany włoski rzeźbiarz Leonardo Sormani. Wieńczący fontannę obelisk z czasów Ramzesa II pojawił się na poczatku XVIII stulecia.

7. Fontana di Quatro Fiumi znajduje się na Piazza Navona. To jedna z najbardziej znanych rzymskich fontann. Jest dziełem Gran Lorenzo Berniniego, który wykonał ją w 1651 na zlecenie papieża Inocentego X. Cztery główne postacie siedzą na wynurzającej się z basenu skale. Przedstawiają 4 rzeki (Nil, Dunaj, Ganges i Rio de la Plata) z 4 kontynentów (Afryka, Europa, Azja Ameryka), na które rozciągała się w mniejszym lub większym stopniu władza papieska. Podobno główne figury wyrzeźbili uczniowie Berniniego, a on sam był był odpowiedzialny za lwa, stworzenia morskie i drzewo palmowe.

Co ciekawe budowa fontanny budziła spore kontrowersje wśród mieszkańców Rzymu, którzy wcale nie byli zadowoleni z wydawania publicznych pieniędzy, w czasach kiedy wielu nie miało z czego wyżywić siebie i swoich rodzin. Niezadowoleni byli również uliczni sprzedawcy, których przymusem usunięto z piazzy. Na kamiennych blokach, z których miała powstać fontanna pojawiły się napisy sprzeciwu: „Nie chcemy obelisków ani fontann. To chleba potrzebujemy”…

8. Fontana del Nettuno to również jedna z najpopularniejszych fontann Rzymu. Zlokalizowana jest na drugim końcu Piazza Navona, na przeciwko fontanny czterech rzek. Papież Grzegorz XIII zlecił jej stworzenie Giacomo della Porta. Fontanna powstała w 1574 jako prosta konstrukcja, złożona jedynie z basenu, do którego spływała woda. Dopiero 300 lat później nadano jej współczesny kształt, dodając rzeźby. Pojawiła się postać Nepttuna walczącego z ośmiornicą oraz figury nimf morskich.

9. Fontana di Trevi to najbardziej znana fontanna Rzymu. Podobnie jak Schody Hiszpańskie jest jednym z tych miejsc, których nie można przegapić. Ponadto jest największą fontanną w mieście. Monumentalna barokowa fontanna stoi na miejscu starszej, pochodzącej z końca XV w. To Bernini miał być twórcą nowej fontanny, kiedy to w 1640 papież Urban VIII zapragnął przebudować poprzednią. Problemy finansowe papiestwa sprawiły, że projekt nie ujrzał światła dziennego. Obiekt, który dziś podziwiamy zaprojektował Nicolai Salvi, a budowę ukończył Pietro Bracci. Prace nad fontanną trwały bowiem wiele lat (1735-1776). Przeczytałam gdzieś ostatnio, że monety wrzucane do fontanny przez turystów, stanowią w sezonie równowartość 3000 Euro dziennie. Całkiem pokaźna suma…doskonale odzwierciedlająca popularność fontanny…

10. Fontana di Piazza Colonna znajduje się na placu gdzie wznosi się kolumna Marka Aureliusza. Fontannę zaprojektował Giacomo Della Porta. Budowę ukończono w 1577. Prosta, ale zarazem niezwykle urocza fontanna została wykonana z różowego marmuru z greckiej wyspy Chios. Ten sam marmur został użyty w Bazylice Św. Piotra. Misę zbierającą wodę zdobią lwie głowy, których jest łącznie 16. Dekorujące fontannę delfiny pojawiły się tu dopiero w XIX stuleciu.

11. Fontana della Barcaccia zlokalizowana u podnóża Schodów Hiszpańskich to jeden kluczowych punktów na turystycznej mapie Rzymu. Ta barokowa fontanna tak tłumnie oblegana przez turystów powstała w 1629 na zlecenie papieża Urbana VIII, który zlecił jej wykonanie ojcu słynnego Gian Lorenzo Berniniego. Ojciec i syn wspólnie pracowali przy projekcie. Fontanna miała kształtem przypominać tonący okręt i tak ją tez wykonano. Jednak moim pierwszym skojarzeniem była wanna z czekającą w niej gorącą i relaksującą kąpielą… Wszystko przez chłodną i deszczową niedzielę, która nam się trafiła w trakcie wizyty w Rzymie.

12. Fontana Rotonda to pierwsza z 4 fontann, które widziałam w trakcie spaceru po Ogrodach Borghese. Nie ma zbyt wiele wspólnego ani z monumentalnymi ani z pełnymi bogatej ornamentyki barokowymi fontannami Rzymu. To proste oczko wodne, jakich wiele w parkach. Jednak ulokowana pośrodku bujnej zieleni parku, odbijającej się w tafli fontanny, pośród ciszy, tak rzadko spotykanej w Rzymie, pośród kwitnących wiosennych drzew, sprawia, że jest to doskonałe miejsce ucieczki od miejskiego zgiełku Wiecznego Miasta.

13. Fontana Ovale ukryta pośród licznych ścieżek Ogrodów Borghese, powstała na początku XX wieku. Natrafiliśmy na nią w drodze do Galerii Borghese. Zatrzymaliśmy się tu na dłuższą chwilę, aby odpocząć na otaczających ją ławkach. Nasze wędrówki po Rzymie były bowiem dość intensywne i nie obyło się bez odcisków i zakwasów…

14. Fontana dei Cavalli Marini to jedna z najpiękniejszych fontann w Ogrodach Borghese. Powstała w trakcie projektu rennowacji parku, podjętego w II połowie XVIII stulecia. Zaprojektował ją barokowy malarz Cristoforo Unterperger. Grupa morskich koni podtrzymuje misę fontanny, do której spływa woda.

15. Fontana dei Mascheroni to jedna z dwóch identycznych fontann, umieszczonych u zwieńczenia Viale del Museo Borghese. Znaczą wejście na plac przed Galerią Borghese. Powstały na początku XVII stulecia zgodnie z projektem Giovanni Vasanzio.

16. Fontana di Bernini i Fontana di Carlo Maderno to dwie prawie identyczne fontanny dekorujące plac Św. Piotra. Pierwszą z nich zaprojektował Carlo Maderno. Jej budowę ukończono w 1614. Ponad 50 lat później papież Klemens X postanowił wznieść kolejną fontannę po drugie stronie placu Św. Piotra. Zadanie zlecił Gian Lorenzo Berniniemu, który ukończył swe dzieło w 1677.

Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła

JUUTI, P., S., ANTOINIOU, G., P., DRAGONI, W., EL-GOHARY, F., DE FEO, G., KATKO, T., S., RAJALA, R., P., XIAO YUN ZHENG, DRUSIANI, R., ANGELAKIS, A., N. 2015. Short Global History of Fountains. Water 7: 2314-2348.

PULVERS, M. 2002. Roman Fountains: 2000 Fountains in Rome : a Complete Collection. Rome: L’ERMA di BRETSCHNEIDER.

Artykuł na temat fontann w Encyclopedia Britannica

Informacje na temat cesarstwa rzymskiego w serwisie www.imperiumromanum.edu.pl

Artykuł w Travel+Leisure 12 Roman fountains that will encourage you to hop on a flight to Rome

Informacje na temat rzymskich fontann z serwisów About Roma, Italy Guides, Visit a City

Warte uwagi są oczywiście obszerne teksty w Wikipedii poświęcone fontannom generalnie oraz rzymskim fontannom

Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych.

Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera!