Produkcja soli na Fidżi

„Sól odgrywała istotną rolę w prehistorii świata, zarówno jako suplement diety, przedmiot wyspecjalizowanej produkcji i wymiany handlowej, czy też jako ekonomiczna podstawa wokół której formowały się twory państwowe i o którą toczono wojny” – rozpoczynają autorzy artykułu zatytułowanego „An archaeology of salt production in Fiji”. Tekst ukazał się w marcowym wydaniu periodyku Antiquity. Autorzy David V. Burley, Karine Tache, Margaret Purser, Ratu Jone Balenaivalu koncentrują się tu na zagadnieniu przemysłu solnego na Fidżi.

Artykuł prezentuje dane oraz interpretacje dotyczące ekstrakcji soli z wody morskiej przez odparowywanie na słońcu. Jak argumentują badacze, ten sposób produkcji soli pozostawał do tej pory nieudokumentowany w prehistorii Oceanii. Archeolodzy przeprowadzają analizę procesu produkcyjnego w oparciu o dane, jakie pozyskano w trakcie badań archeologicznych na stanowisku, zlokalizowanym na wydmach Sigatoka na wyspie Viti Levu, Fidżi. Na podstawie odkrytej ceramiki jest ono datowane na VII stulecie AD i związane jest z raczej krótkotrwałą produkcją. Badacze argumentują również, że wzdłuż linii brzegowej Sigatoka istniały miejsca, zadedykowane właśnie temu konkretnemu procesowi pozyskiwania soli. Ich zdaniem służyły do tego m.in. ceramiczne tace, na których fragmenty natrafili.

Wydmy piaskowe Sigatoka zlokalizowane są na Koralowym Wybrzeżu Viti Levu, Fidżi. Procesy eoliczne związane z działalnością wydm na przestrzeni ostatnich 2700 lat, spowodowały zagrzebanie stanowiska archeologicznego pod warstwą piachu. Teraz jednak procesy erozji na nowo je odsłaniają.

Prace archeologiczne na dość dużą skalę prowadzono tu już w 1965 roku. W ich trakcie udało się pozyskać około 17 nierówno wykonanych naczyń. W formie były dość szerokie i charakteryzowały się płaskim dnem, którego średnica wynosiła 0,5 m. Już wtedy zwrócono uwagę, iż naczynia te mogły być stosowane w procesie produkcji soli przez ewaporację. Następnie prowadzono tu badania powierzchniowe, które z kolei ujawniły koncentracje wzmiankowanych naczyń na odcinku 1 km wzdłuż wydmowego wybrzeża. Zdaniem badaczy te zgęszczenia nie są przypadkowe, a wręcz przeciwnie świadczą o przemyślanym umiejscowieniu. W tych bowiem lokalizacjach wzdłuż linii brzegowej można było wykorzystać doskonałą ekspozycję na słońce i wiatr.

W 2006 roku przeprowadzono na terenie owej stacji produkcyjnej prace wykopaliskowe. W ich wyniku odsłonięto dość minimalną infrastrukturę. Wokół rozrzucone były fragmenty ceramiki przy jednoczesnym braku jakichkolwiek innych artefaktów i pozostałości zwierzęcych. Zlokalizowano jedynie dwa dołki posłupowe. Zdaniem autorów artykułu świadczy to, że tace umieszczano bezpośrednio na powierzchni i nie wznoszono dla nich żadnych specjalnych platform. W trakcie badań wydobyto 7890 fragmentów tac solnych oraz 2090 kawałków naczyń, charakterystycznych dla fazy Navatu. Ceramika tej fazy ma dość zróżnicowane formy. Niemniej jednak na uwagę zasługują dystynktywne, dobrze wypalone, kuliste naczynia zdobione ornamentem wioseł oraz paznokciowym. Służyły one zapewne do transportu wody. Tace zaś instalowano na dobrze wyeksponowanej i wypoziomowanej powierzchni w celu ewaporacji. Około 1 km od stanowiska produkcji soli znajduje się mała wioska, badana w 2000 i 2002 roku. W trakcie badań odsłonięto struktury mieszkalne, ceramikę i szczątki zwierzęce. Na 11 tys. odkrytych fragmentów naczyń, tylko 3 z nich to ułamki tac solnych. W samej wiosce nie zajmowano się więc ewaporacją, co jeszcze bardziej świadczy o strategicznej lokalizacji stacji i specjalizacji produkcyjnej. Osada datowana jest na 610-675 AD.  Zaś sama faza Navatu, stanowiąca środkowy okres w prehistorii Fidżi to przedział 200-1000 AD.

Analizując produkcję soli na Fidżi, autorzy artykułu wzięli pod uwagę jej kontekst, intensywność, skalę i organizację. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z pozyskiwaniem soli w celach handlowych. Gotowy produkt  trafiał zapewne do społeczności z poza wybrzeża, którzy nie mieli tak jak „producenci” stałego dostępu do morskich zasobów. Jeśli zaś chodzi o intensywność to produkcja miała raczej charakter nieregularny. Biorąc bowiem pod uwagę warunki atmosferyczne, sól można było pozyskiwać w drodze ewaporacji jedynie w sezonie suchym. Analizując liczbę odkrytych naczyń do ewaporacji, ich średnicę, miąższość skorupy solnej po całkowitym odparowaniu w naczyniu wysokim na 6,5 cm, udało się ustalić prawdopodobną skalę produkcji. Biorąc pod uwagę tylko 1/3 wszystkich odkrytych naczyń można było pozyskać 900 litrów soli w ciągu trzech miesięcy, pracując pięć dni w tygodniu. Zdaniem badaczy produkcja soli była zorganizowana wokół gospodarstw domowych i stanowiła dla nich swoisty „ekonomiczny suplement”. Dane archeologiczne pozyskane w trakcie badań na terenie wzmiankowanej już wioski Navatu w pobliżu wydm, wskazują, że to niedostatek żywności stoi za produkcją soli, która stała się głównym źródłem utrzymania rodzin.

W podsumowaniu autorzy sugerują, że pojawienie się działalności związanej z ewaporacją soli przypada na okres ekspansji ludności z obszarów wyżynnych w głębi lądu ku dolinie i pogórzu, co miało miejsce 1500-1000 lat temu. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że sama rzeka Sigatoka stanowiła ważny korytarz pomiędzy wybrzeżem a społecznościami w głębi lądu.  Uważa się że była naturalnym szlakiem handlowym na linii wybrzeże-interior. Zagadnienie produkcji soli na Fidżi jest także wzmiankowane w XIX-wiecznych tekstach. Ponadto na Viti Levu w wiosce Lomawai sól produkowana jest do dziś. Pozyskuje się ją z wrzącej solanki. Autorzy przytaczają również pozyskane współcześnie informacje od wodza wioski, który określa Lomawai, jako jedno z osiedli dawniej produkujących sól i rozmieszczonych wzdłuż Koralowego Wybrzeża Viti Levu. Na sporadyczne wzmianki na ten temat można natknąć się także w starszej literaturze. Na koniec autorzy raportu podkreślają, że ta krótkotrwała produkcja soli na terenie wydm Sigatoka to tylko maleńki ułamek „przemysłu”, jaki zapewne musiał być szeroko praktykowany na wyspach Pacyfiku.

Tekst na podstawie:

DAVID V. BURLEY, K., TACHE, M., PURSER, RATU JONE BALENAIVAL. 2011. An archaeology of salt production in Fiji. Antiquity (85) 327: 187-200

Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych. 

Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera! 

Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com