Kompleks kulturowy Lapita z terenów Oceanii słynie ze swej charakterystycznej ceramiki z domieszką piasku koralowego. Większość z tych czerwonych, wyświeconych naczyń nie posiada zdobienia. Jednak te dekorowane cechują wyszukane wzory geometryczne, wykonane za pomocą specjalnego zębatego stempla. Najbardziej charakterystycznym motywem wydaje się być ludzka bądź zwierzęca twarz ze stylizowanym nosem i oczami. Kultura Lapita znana jest również z przedmiotów wykonanych w muszli.
Niestety w odróżnieniu od dystynktywnej ceramiki, temu zagadnieniu nie poświęcono zbyt wiele miejsca w literaturze przedmiotu. A szkoda, bo niejednokrotnie mamy do czynienia z naprawdę spektakularnymi przedmiotami. Przykładem może być „skarb biżuterii” z muszli, odkryty w 2008 na stanowisku Bourewa na wyspie Viti Levu w archipelagu Fidżi. W trakcie prac wykopaliskowych archeolodzy natrafili na skierowane do góry dnem naczynie. Po jego odwróceniu oczom badaczy ukazał się cały zestaw muszlowych ozdób. Inwentarz naczynia stanowiło 9 pierścieni o różnych wymiarach, cztery bransolety i cztery pionowe paciorki z przewierconymi wzdłuż otworami. Początki najstarszej fazy osadniczej na stanowisku, z której pochodzą wymienione przedmioty z muszli, zostały określone za pomocą datowania radiowęglowego na 1260-950 BC. Później mamy do czynienia z co najmniej dwoma różnymi fazami osadniczymi aż do czasu, kiedy osada została opuszczona około 550 BC.
Najwcześniejsze stanowiska archeologiczne Lapita datowane na około 3300 BP, znajdujemy na terenie wysp w Archipelagu Bismarcka. W ciągu kolejnych 400 lat kompleks kulturowy Lapita rozprzestrzenił się na obszar o powierzchni 3400 km, rozciągając się od wysp Salomona, Vanuatu i Nowej Kaledonii po Fidżi, Tonga i Samoa. Nazwa Lapita pochodzi zaś od nazwy pierwszego stanowiska archeologicznego, na którym odkryto dystynktywną ceramikę, która dała impuls do wyróżnienia nowej jednostki kulturowej. Stanowisko to zlokalizowane jest na wyspie Grande Terra w archipelagu Nowej Kaledonii.
Wytwory z muszli to zarówno ozdoby, jak i przedmioty codziennego użytku w postaci haczyków na ryby, błystek wędkarskich, ciężarków u sieci oraz toporków. W niektórych wypadkach muszle zastępowały słabej jakości kamień do produkcji narzędzi. Niemniej jednak nie są prostym substytutem ale stanowią powszechny i integralny element kultury materialnej Lapita.
W tym tropikalnym regionie żyje około 10 tys. gatunków mięczaków. Lapita byli jednak selektywni w wyborze muszli do produkcji swych rozmaitych artefaktów. Wśród okazów, które ciszyły się największym powodzeniem można wymienić trzy główne gatunki:
Przydacznica olbrzymia (w tym: Tridacna gigas, Tridacana maxima oraz Hippopus hippopus) – największy małż świata. Żyje w wodach Pacyfiku, w okolicach Wielkiej Rafy Koralowej oraz w Oceanie Indyjskim.
Skrępy (Trochus niloticus) – rodzaj morskich ślimaków o muszlach w kształcie prawie regularnego stożka, posiadających wewnątrz grubą warstwę dekoracyjnej masy perłowej.
Stożki – ślimaki, należące do rodziny Conidae, o muszlach w kształcie stożka. Występują w rejonie Indo-Pacyfiku. Wśród nich warto wymienić Conus litteratus i Conus leopardus.
Ze stożków wykonywano m.in. pierścienie o różnej wielkości, paciorki, perforowane elementy bransolet oraz toporki. Spotykane są również tzw. iglice. Wydaje się jednak, że przynajmniej część owych iglic to po prostu niedokończone pierścienie. Oczywiście oprócz Conus litteratus i Conus leopardus wykorzystywano również inne gatunki stożków. Preferowano jednak te o barwie białej z czarnymi plamkami a warto podkreślić, że nie jest to powszechna kolorystyka wśród około 400 gatunków stożków w rejonie Indo-Pacyfiku. Przedmioty wykonywane z przydatnicy olbrzymiej to przede wszystkim toporki, niektóre większe pierścienie, zarówno te masywne i ciężkie oraz te delikatne i wąskie, z rowkiem biegnącym niekiedy po całym obwodzie.
Niezwykle typowe dla kompleksu Lapita są także podłużne elementy, charakteryzujące się dystynktywną perforacją. Na każdym z czterech końców takiego przedmiotu nawiercone są zawsze L-kształtne otwory. Najczęściej spotykane na terenie Odległej Oceanii (Remote Oceania), wydają się być nieobecne w rejonie Bliskiej Oceanii (Near Oceania).
Najmniej licznie spotykamy zaś przedmioty wykonane ze skrępów zwłaszcza w rejonie Odległej Oceanii. Haczyki na ryby z muszli tych skorupiaków występują dość licznie na stanowiskach Lapita w archipelagu Bismarcka oraz sporadycznie w rejonie Nowej Kaledonii. Fragmenty błystek wędkarskich wykonanych z gatunku Trochus niloticus pochodzą ze stanowisk archeologicznych Lapita w archipelagu Tonga i Fidżi. Z muszli tego skorupiaka tworzono również duże i delikatne pierścienie.
Mamy również do czynienia z szeregiem artefaktów, które bądź nie wykazują wyraźnych śladów modyfikacji lub jedynie minimalne. Narzędzia te spełniały funkcje przyrządów do obierania, skrobaczy, ciężarków do sieci a nawet specjalnych błystek. Z powodu braku wyraźnych śladów intencjonalnej obróbki takie artefakty są bardzo trudne do jednoznacznej identyfikacji. Niektóre typy przedmiotów wykonywanych z muszli, wykazują za to wyraźne ślady naprawiania. Wśród nich na pierwszy plan wysuwają się bransolety wykonane ze stożków oraz pierścienie z muszli przydacznicy olbrzymiej.
W literaturze przedmiotu pojawiły się opinie, że wiele artefaktów z muszli mogło stanowić dobra handlowe. Według niektórych badaczy obecność gotowych wyrobów w miejscach gdzie spotykamy również odpady produkcyjne, świadczy o wyspecjalizowanych warsztatach. Z kolei w miejscach gdzie spotykamy jedynie gotowe przedmioty, mamy do czynienia z końcowymi konsumentami owych dóbr.
Prace wykopaliskowe i analiza materiału, jakie przeprowadzono w ostatnich latach, wskazują jednak, że na terenie występowania kompleksu kulturowego Lapita większość stanowisk nosi ślady produkcji artefaktów z muszli. W jednych lokalizacjach produkcja była bardziej intensywna w innych mniej a muszle na pewno krążyły pomiędzy wyspami. Jednak w świetle najnowszych badań brak jest jasnych śladów wyspecjalizowanego handlu gotowymi przedmiotami z tego materiału. Wygląda na to, że poszczególne wyspy produkowały muszlowe przedmioty raczej na swój własny użytek.
Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła
SZABÓ, K. 2010. Shell Artefacts and Shell-Working within the Lapita Cultural Complex. Journal of Pacific Archaeology 1 (2): 115-127 Archaeology.
About Lapita Cultural Complex. First Settlers of the Pacific Islands
Informator z wystawy Lapita Oceanic Ancestors w Musée du quai Branly (11/09/2010 – 01/09/2011)
Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych.
Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku i instagramie. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera!
Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com
