Tysiące rytów z pustyni Negew w Izraelu

Odległy i niegościnny obszar pustyni Negew w Izraelu nadal pozostaje dość słabo poznanym rejonem świata pod względem sztuki naskalnej. Postrzegana jako niebezpieczna, jałowa i dzika kraina, zamieszkana jedynie przez plemiona Beduinów nie zachęcała wczesnych badaczy do czasochłonnej i wnikliwej analizy. Jednym z tych bardziej odważnych, którzy tu dotarli, był niejaki Edward Henry Palmer. Kiedy w drugiej połowie XIX w przemierzał te niegościnne rejony globu, napotkał na swej drodze wiele rytów naskalnych. Jednak w jego opinii pozostawały one „ledwie zadrapaniami na skałach”, składającymi się głównie ze „zwykłych nazw, przeplatanych prostymi postaciami ludzi i zwierząt”.

Systematyczne badania archeologiczne rozpoczęły się w latach 80-tych XX wieku. Skupiono się w nich głownie na rejonie wzgórza Har Karkom i otaczających je dolinach. W konsekwencji odkryto tu ponad 1000 stanowisk archeologicznych, w tym panele ze sztuką naskalną. Har Karkom i otaczające je tereny to największe skupisko rytów naskalnych na pustyni Negew i na Synaju. Znajduje się tu co najmniej 200 stanowisk ze sztuką naskalną w tym ponad 40 tys. pojedynczych przedstawień.

Naszą obecną wiedzę na temat rytów naskalnych z pustyni Negew zawdzięczamy m.in takim badaczom jak Emmanuel Anati i Davida Eisenberg-Degen. Pierwszy z badaczy zaproponował pewne podejście chronologiczne, oparte na sekwencji typologicznej, biorącej pod uwagę nawarstwianie się motywów oraz różnice w stopniu patynizacji rytów z różnych okresów. Z kolei drugiej badaczce zawdzięczamy szczegółową analizę 1371 paneli ze sztuką naskalną z rejonu Negew, w tym blisko 7 tys. pojedynczych przedstawień. Jej badania pokazują, jak wielu informacji dostarcza sztuka naskalna na temat chociażby wzajemnych oddziaływań różnych populacji z terenów pustyni Negew z tymi z terenów sąsiednich czy też różnic kulturowych pomiędzy nimi. Udało jej się m.in zidentyfikować dwie odrębne grupy, zamieszkujące Negew we wczesnej epoce brązu (3300-2000 p.n.e.). Pierwsza grupa zlokalizowana na centralnych wyżynach pustyni Negew, gdzie sztuka naskalna jest najliczniejsza, skupiała się przede wszystkim na dominującym motywie koziorożca (ibex). Zwierzę to powszechnie występujące na tych terenach, miało zdaniem badaczki sakralne konotacje na starożytnym Bliskim Wschodzie. Drugą grupę, skupioną wokół głównych ośrodków miejskich w północnej części Negew wyróżniają licznie występujące przedstawienia byków. Motywy byków oraz figurki tych zwierząt odkryto m.in na stanowisku Arad. Na uwagę, jak podkreśla dr Eisenberg-Degen, zasługuje fakt, że brak tam jakichkolwiek przedstawień koziorożców (Ibex). Wskazuje to jej zdaniem na różnice kulturowe pomiędzy tymi dwoma populacjami.To co było kulturowo istotne dla pustynnych grup z centralnej części pustyni Negew niekoniecznie stanowiło część tradycji ich „miejskich” sąsiadów z północy.

Repertuar sztuki naskalnej pustyni Negew to przede wszystkim wzory abstrakcyjne, przedstawienia ludzi i zwierząt, kompozycje motywów oraz liczne inskrypcje, zapisane w językach aramejskim, nabatejskim, greckim i arabskim. Tradycja tworzenia sztuki naskalnej trwała tu co najmniej 12 tys. lat. Najwcześniejsze motywy mogą bowiem pochodzić z okresu paleolitu i wskazują na łowiecko-zbieracki tryb życia. Dominują wyizolowane przedstawienia zwierząt a postacie ludzkie są bardzo rzadkie. Wraz z udomowieniem zwierząt i pojawieniem się pasterstwa, sztuka naskalna wzbogaciła się o dodatkowe motywy, jak bydło oraz broń i narzędzia związane z tym właśnie trybem życia. W kolejnych okresach przybyło przedstawień związanych z handlem i karawanami. Panele ukazują nie tylko wyizolowane motywy ale też całe kompozycje, jak sceny ukazujące działania związane z pasterstwem, łowiectwem, aktywności religijne, walkę i wiele innych.

Sztuka naskalna na terenie pustyni Negew występuję na gładkich powierzchniach, charakteryzujących się ciemną pustynną patyną. Chronologia opiera się jedynie na datowaniu względnym, biorącym pod uwagę m.in. stopień patynizacji, nawarstwianie się motywów jednych nad drugimi, wyróżnienie przedstawień zwierząt (np. bawolec), wymarłych na tym terenie lub tych udomowionych. Stosowane są również testy statystyczne, których zadaniem jest próba uchwycenia, czy różne motywy z różnych okresów podlegają pewnym sekwencjom stylistycznym.

Bogactwo sztuki naskalnej pustyni Negew i potrzeba dalszych szczegółowych badań, stanowiły główny czynnik, który przyczynił się do idei stworzenia tu Centrum Sztuki Naskalnej. Inauguracja tej szczególnej inicjatywy będzie miała miejsce w marcu 2014 podczas pierwszej międzynarodowej konferencji, poświęconej przede wszystkim rytom naskalnym z tego rejonu świata. Termin wydarzenia przewidziano na 28-29/03/2014 a jego lokalizacja jest wyjątkowa. Konferencja odbędzie się bowiem w samym sercu pustyni Negew, a mianowicie w kibucu Sde Boker, otoczonym licznymi stanowiskami ze sztuką naskalną.

Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła

ANATI, E. 1999. The Rock Art of the Negev Desert. Near eastern Archaeology 62 (1): 22-34

EISENBERG-DEGEN, D. 2012. Archaeological View: The Archaeology of Scribbles. Biblical Archaeology Review 38 (4).

Israel Rock Art – strona internetowa

Rock Art in the Negev Desert and Beyond – informacja prasowa na temat konferencji

Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych. 

Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera! 

Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com