W języku Atabasków Alaska określana jest mianem „Alayeska”, co można przetłumaczyć jako Wielka Ziemia na Zachodzie. Terytorium Alaski jest bowiem olbrzymie. Swym rozmiarem dwukrotnie przewyższa wielkość Teksasu. Tutaj wznosi się również 17 z 20 najwyższych szczytów górskich Ameryki Północnej. Kiedy w 1867 roku sekretarz stanu William Seward kupił Alaskę od Rosji, wielu wyrażało się o półwyspie z sarkazmem, określając go mianem „lodowni Sewarda”. Nikt bowiem nie spodziewał się znaleźć tam nic więcej oprócz polarnych nocy i przenikającego zimna. Jak się jednak okazało, Alaska kryła i nadal kryje w sobie niezmierzone bogactwa, jak surowce naturalne w postaci gazu i ropy naftowej czy też nieujarzmioną przyrodę. Alaska okazała się również dosłownie „żyłą złota”, po które wędrowały powodowane „gorączką złota” rzesze poszukiwaczy z całego niemal świata. Legendarne stały się wręcz relacje o przenikającym zimnie i udrękach przetrwania w tym jakże trudnym krajobrazie.
Nie ujmując wiele tym opisom należy jednak zaznaczyć, że mimo wszystko Alaska charakteryzuje się dość zróżnicowanym klimatem. Na obszarze południowego-wschodu, gdzie znajduje się największe miasto stanu – Anchorage, klimat jest o wiele bardziej łagodny. Pod względem temperatur i opadu atmosferycznego przypomina klimat morski, panujący na północno-zachodnim Wybrzeżu Pacyfiku (Waszyngton, Oregon, północna Kalifornia). Podążając w kierunku północnym, także klimat ulega zdecydowanym zmianom, ale nawet w centralnej części stanu latem temperatury oscylują średnio w granicach 25˚C, a rekordowe wynosiły grubo ponad 30˚C. Jednakże zimą temperatury w granicach nawet – 45˚C potrafią utrzymywać się przez wiele dni. Interior Alaski to przede wszystkim pofałdowany i poprzecinany dolinami rzecznymi płaskowyż, ograniczony potężnymi łańcuchami górskimi, Górami Alaska od południa i Górami Brooksa od Północy. Tutaj także na terenie Parku Narodowego Denali wznosi się na wysokość 6194m n.p.m. najwyższy szczyt Ameryki Północnej Mt McKinley.
Im dalej na północ, mijając po drodze trzecią co do wielkości rzekę kontynentu – Jukon, niekończące się połacie tajgi zmieniają się powoli w bezkresną tundrę. Północna strona Gór Brooksa to ciągnące się po horyzont arktyczne równiny. Dotrzeć tu można wyboistą, żwirową drogą transportową, zwaną Dalton Highway, zbudowaną w latach 70-tych XX wieku na potrzeby rurociągu transalaskiego. Droga zaczyna się tuż za Fairbanks i ciągnie przez ponad 600 km w głąb Interioru i Dalekiej Północy Alaski ku brzegom Oceanu Arktycznego. Należy jednak pamiętać, że nie jest to droga przystosowana do ruchu turystycznego, o czym i mnie osobiście wielokrotnie dane było się przekonać. Alaska to również kraina dzikich zwierząt, w tym niedźwiedzi grizzly, wołów piżmowych i reniferów. Jednak najgorszą plagę stanowią chmary komarów i muszek, wylęgających się po zimowych roztopach.
Każdy, kto kiedykolwiek był w Arktyce, wie jakie to odległe i niedostępne miejsce. W wiele regionów można dotrzeć jedynie samolotem. Zorganizowanie ekspedycji archeologicznej, która zamierza spędzić tu kilka tygodni, wymaga precyzyjnej logistyki. Ludzie, sprzęt i zapasy transportowane są najpierw małym samolotem na najbliższe lądowisko a następnie najczęściej helikopterem na teren stanowiska. Najbliższa opieka medyczna znajduje się w odległości wielu dni drogi. Misja musi więc być samowystarczalna. Telefon satelitarny stanowi jedyny sposób komunikacji z resztą świata. Sezon badawczy nie trwa też zwykle dłużej niż 2-3 tygodnie.
W późnym plejstocenie warunki geograficzne na terenie Alaski różniły się nieco od tych, z którymi mamy do czynienia obecnie. W czasie Ostatniego Maksimum Zlodowacenia (28000-15500 cal. BP) klimat na obszarze Beringii (zwłaszcza Alaski) było chłodny i suchy, aczkolwiek temperatury nie były dużo niższe niż obecnie. Takie warunki środowiskowe sprzyjały rozwojowi roślinności stepowej i dużych ssaków, jak konie mamuty i bizony. Około 15000 cal. BP temperatury w miesiącach letnich zaczęły stopniowo wzrastać. Wraz ze wzrastającą wilgotnością powietrza, zmianom zaczęła ulegać również szata roślinna i fauna. Proces ten nasilił się około 14000 cal. BP. Dane palinologiczne wskazują, że tundra zaczęła wypierać roślinność stepową. Pomiędzy 13000-11600 cal. BP na obszarze Beringii miało miejsce dość znaczne ochłodzenie. Odnotowano znaczny spadek letnich temperatur a szata roślinna coraz bardziej przeobrażała się w tundrę. Efekt tego chłodnego epizody jest znacznie słabiej uchwytny w północno-zachodniej Beringii.
Szacuje się obecnie, że tylko na terenie Gór Brooksa znanych jest ponad 1500 udokumentowanych stanowisk archeologicznych. Wszystko jednak wskazuje, że z biegiem czasu wraz z intensyfikacją badań powierzchniowych ich liczba może znacznie wzrosnąć. Bowiem jeszcze do niedawna na terenie północno-zachodniej Alaski liczba stanowisk datowanych na 9000 lat była stosunkowo niewielka. Z czasem zaczęło pojawiać się coraz więcej znalezisk, które pozwoliły zarejestrować nowe stanowiska, jak choćby Caribou Crossing, Irwin Sluiceway czy Tuluaq Hill.
Zabytki jakie zarejestrowano na stanowiskach Caribou Crossing, Irwin Sluiceway i Tuluaq Hill, spowodowały wydzielenie nowego kompleksu, określanego mianem Sluiceway lub też Sluiceway-Tuluaq. Jest to jednak raczej termin techniczny dla grupy stanowisk z zachodnich obszarów Gór Brooksa, z których ostrza wydają się być podobne do tych z „pierwszego” tego typu stanowiska, a mianowicie Caribou Crossing. Użycie słowa „pierwszego” w cudzysłowie nie jest przypadkowe, ponieważ podobne ostrza odkryto już w latach 60-tych XX wieku. Jednak zabytki te skatalogowano po prostu jako bifasy, a ich dokładne datowanie dość długo pozostawało nie znane. Uważano, że te artefakty mogą pochodzić sprzed 2000 do 8000 lat. Sytuacja zmieniła się jednak, kiedy w 1993 roku odkryto stanowisko Irwin Sluiceway na terenie systemu odwadniającego rzeki Amisak, około 70km od wspomnianego wyżej Caribou Crossing. Ostrza, jakie znaleziono na tym stanowisku, różniły się znacznie od innych znanych z tego regionu Alaski. Ich formy były dość regularne a krawędzie wypolerowane na gładko. Pod wieloma względami przypominały wczesne technologie charakterystyczne dla centralnych Gór Brooksa i North Slope oraz materiały paleoindiańskie z zachodniej części USA. Kompleks Sluiceway-Tuluaq, łączony właśnie z dużymi liściowatymi ostrzami bifacjalnymi datowany jest na około 13200 cal. BP. Do tej pory odkryto 19 stanowisk z ostrzami w typie Sluicaway (Sluicaway-Tuluaq), które zarejestrowano w północno-zachoodnim interiorze Alaski z koncentracjami w dolinie rzeki Noatak oraz na przedgórzu North Slope .
W trakcie badań archeologicznych na stanowisku Mesa w północno-zachodniej Alasce w latach 1978-1980 i 1988-1999, odkryto artefakty, które pozwoliły na wydzielenie kolejnego kompleksu. Kompleks Mesa wydatowano na podstawie całej serii dat AMS C14, zamykających się w przedziale 13625 – 8490 cal. BP, większość jednak przypada na okres 12000-11200 cal. BP. Na stanowisku odkryto 154 ostrza zachowane w całości oraz we fragmentach. Charakteryzują się liściowatym zarysem i zdradzają w większości ślady pocieniania podstawy, mające na celu nadanie jej lekko wklęsłego kształtu. Na kilku zabytkach zauważono także ślady wgłębienia wzdłuż dłuższej osi, co jest charakterystyczne dla techniki flutingu. Najprawdopodobniej jednak nie był to zabieg celowy a jedynie incydentalny. Część materiału wykazuje również pewne podobieństwa technologiczne do ostrzy w typie Sluiceway, a różnica wydaje się tkwić jedynie w wielkości – te z kompleksu Mesa wydają się być mniejsze.
Opisane powyżej kompleksy i tradycje kulturowe nie są jednak najstarszymi na terenie Alaski. Dane na temat najwcześniejszej udokumentowanej archeologicznie obecności ludzi na Alasce, pochodzą ze Swan Point w centralnej części stanu. Stanowisko datowane jest na 14000 cal. BP i charakteryzuje dystynktywnym przemysłem mikrowiórowym i rylcowym. Podobieństwa technologiczne artefaktów z późnopaleolitycznymi stanowiskami z terenów centralnej Syberii, jak między innymi Studenoe-2, Nizhnii Idzhir oraz jaskinie Khaergas i Diuktai, mogą wskazywać na rozprzestrzenienie się ludności z przemysłami mikrowiórowymi właśnie z Syberii na obszar Beringii w późnym glacjale. Swan Point jest jednym z trzech podobnie datowanych stanowisk ulokowanych w dolinie rzeki Tanana, określanych mianem tradycji wschodniej Beringii. Pozostałe dwa stanowiska to Broken Mammoth i Mead. Co ciekawe po 14000 cal. BP z inwentarzy zanikają mikrowióry i rylce. Rozwijający się w tym czasie (13800 – 13000 cal. BP) w centralnej Alasce kompleks Nenana, charakteryzuje się małymi narzędziami bifacjalnymi oraz unifacjalnymi na odłupkach i wiórach. Wydaje się, że jest on współczesny opisywanemu wyżej kompleksowi Sluiceway-Tuluaq z północno-zachodniej Alaski. Oba jednak różnią się pod względem technologicznym. W tym miejscu warto wspomnieć bardzo ciekawym stanowisku jakim jest Nogahabara I. Prezentuje bowiem zestaw narzędziowy zawierający rdzenie mikrowiórowe, liściowate bifasy (w tym ostrza z lekko wklęsłą podstawą) i ostrza wnękowe, czyli typy narzędzi postrzegane wcześniej, jako charakterystyczne dla odrębnych kompleksów archeologicznych i niepowiązanych tradycji kulturowych. Na stanowisku mamy również do czynienia z dwoma strategiami produkcji, a mianowicie bifacjalną i mikrowiórową. Stanowisko datowane jest na 13800-12700 cal. BP, czyli na okres kiedy w inwentarzach „nie spotyka” się narzędzi mikrowiórowych. Do tego datowania należy podchodzić jednak z pewną dozą ostrożności, ponieważ stanowisko ulokowane jest w miejscu, gdzie mamy do czynienia z działalnością wydm, a próbki do datowania radiowęglowego pobrano z kontekstów blisko powierzchni bądź z samej powierzchni. Po 13000 cal. BP ponownie pojawia się przemysł mikrowiórowy, czasem wspólnie z technologią ostrzy bifacjalnych i rylców.
Na terenie północno-zachodniej Alaski mamy także do czynienia z interesującą tradycją ostrzy typu fluted, opisywanej we wpisie Nowe dane na temat ostrzy typu fluted z północnej Alaski. Warto w tym miejscu przypomnieć, że zabytki traktowane jako wyznacznik tej tradycji zarejestrowano już pod koniec lat 40-tych. Nie są to więc tak zupełnie nowe odkrycia. Nowe jest zaś pierwsze dokładne datowanie tych artefaktów, dzięki dobrze zachowanym materiałom kostnym i bogatej stratygrafii niedawno odkrytego stanowiska Raven Bluff. Co ciekawe wzmiankowana tradycja ostrzy typu fluted wydaje się być młodsza od wymienionych wyżej kompleksów i datuje się ja generalnie na około 12000 cal. BP.
Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła
RASIC, J.T., GAL, R. 2000. An early lithic assemblage from the Tuluaq site, northwest Alaska. Current Research in the Pleistocene 17: 66-68.
HOFFECKER, J.F, ELIAS, S.A. 2003. Environment and Archaeology in Beringia. Evolutionary Anthropology 12: 34-49.
RASIC, J. 2003. Ancient Hunters of the Western Brooks Range: Integrating Research and Cultural Resource Management. Alaska Park Science 2 (2): 21-25.
ODES, D., RASIC, J.T. 2007. Toolkit composition and assemblage variability: Implications from the Nogahabara I Site, Northern Alaska. Antiquity 72 (4): 691-717.
GOEBEL, T., WATERS, M.R., O’ROURKE, D.H. 2008. The Late Pleistocene Dispersal of Modern Humans in the Americas. Science 319: 1497- 1502.
DILLEHAY, T.D. 2009. Probing deeper into first American studies. PNAS 106 (4): 971-978.
Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych.
Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera!
Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com
