Długa historia curry…czyli o diecie znad Indusu

Któż z nas nie słyszał o curry…? Wielu kojarzy się zapewne z mieszanką przypraw w kolorze żółtym ale są zapewne i tacy, którzy łączą tę nazwę z całą serią potraw. Wielu zapewne przywiozło wspomnienia o curry z podróży po Indiach czy też innych rejonach Azji Południowo-Wschodniej. Tam bowiem drzemią korzenie tej jakże rozpowszechnionej i dobrze znanej w dzisiejszych czasach potrawy.

Samą nazwą można łączyć z tamilskim słowem „kari”, które oznacza „sos”. Słowo „curry” zawdzięczamy zaś Brytyjczykom, którzy zaliczyli do tej kategorii niemal wszystkie gęste, pikantne i aromatyczne potrawy z terenów subkontynentu indyjskiego. Według nich curry stanowiło mieszankę cebuli, czosnku i charakterystycznych przypraw t.j. kurkuma, imbir, pieprz, chili, kolendra i kmin. Wszystko to było gotowane najczęściej razem z warzywami ale również z mięsem oraz skorupiakami i miało zapewne różne warianty regionalne.

Jak głęboko jednak tkwią korzenie tej potrawy? Czy archeologia jest w stanie przybliżyć nam jej historię? Wygląda na to, że do pewnego stopnia jest to możliwe. Dwójka badaczy z Washington State University, Vancouver w Kanadzie, a mianowicie Arunima Kashyap i Steve Weber, analizując drobinki skrobii z ludzkich zębów oraz ich ślady na naczyniach ze starożytnego stanowiska Farmana, odkryli, że historia curry może być tak stara jak sama cywilizacja Indusu.

Curry, które znamy dziś z całą pewnością różni się od tego, które spożywali mieszkańcy Farmany. Potrawa ta zmieniała się bowiem, podlegając rozmaitym wpływom z zewnątrz. Na przestrzeni ostatniego 1000 lat kontakty handlowe subkontynentu indyjskiego z innymi częściami Azji przyczyniły się m.in do wprowadzenia nowych egzotycznych przypraw, jak choćby goździków z Azji Południowo-Wschodniej. Swe tradycje kulinarne przynieśli ze sobą także muzułmanie, jak choćby dość znaczne użycie mięsa. Z kolei za pośrednictwem Portugalczyków, którzy założyli w XVI stuleciu swe centra handlowe na zachodnim wybrzeżu Indii, w regionie pojawiło się sprowadzone z Nowego Świata chili.

Najnowsze badania dowiodły, że dieta ludności cywilizacji Indusu była znacznie bardziej zróżnicowana niż do tej pory sądzono. Analizując materiał archeologiczny ze stanowiska Farmana w Indiach, badacze natrafili bowiem na ślady przypraw, t.j. kurkuma i imbir oraz czosnek, czyli trzech głównych składników curry. Wygląda więc na to, że proto-curry było spożywane już co najmniej 4000 lat temu. Badacze doradzają jednak ostrożność w interpretacji. Ich zdaniem to czy te przyprawy reprezentują najwcześniejsze curry nie jest jeszcze do końca jasne. Dodają także, że przecież nawet to co czyni współczesne curry curry jest dyskutowane do dziś, jako że popularne obecnie czarny pieprz i chili stanowią znacznie późniejsze importy.

Stanowisko archeologiczne Farmana jest zlokalizowane około 60 km od Delhi w pobliżu wioski o tej samej nazwie. Ze względu na swą wielkość (18,5 ha), bogate pozostałości konstrukcyjne, materiał archeologiczny oraz częściowo rozpoznane cmentarzysko, Farmana postrzegana jest jako jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych cywilizacji Indusu. Jest również jednym z „najmłodszych”, pod względem rozpoczęcia prac wykopaliskowych, co miało miejsce w 2006.

Granulki skrobi zostały wyodrębnione z 50 różnych powierzchni, w tym z naczyń, narzędzi kamiennych i płytki nazębnej. Dzięki wnikliwej analizie badacze natrafili na ślady użytkowania dość szerokiego wachlarza roślin. Warto podkreślić, że badania te stanowią pierwszą, bezpośrednią ewidencję, jakie rośliny przetwarzano i konsumowano wśród ludności Farmany. Na powierzchni rozcieraczy odkryto ślady jęczmienia, prosa i mango. Wewnętrzne ścianki naczyń zasobowych, wskazują na spożywanie małych i dużych zbóż oraz soczewicy. Z kolei granulki skrobi z typowego naczynia służącego do gotowania, tzw. handi, świadczą o używaniu bakłażanów, imbiru i kurkumy. Skrobię wyekstrahowano również z płytki nazębnej 10 osobników, pochowanych na przyległym cmentarzysku. Jej analiza również potwierdziła dość bogatą dietę mieszkańców doliny Indusu. W materiale archeologicznym natrafiono także na skarbonizowany ząbek czosnku.

Arunima Kashyap i Steve Weber przeprowadzili również całą serię eksperymentów, polegających na gotowaniu lokalnych potraw w glinianych naczyniach zgodnie z przepisami zebranymi we współczesnej wiosce Farmana. Wśród przyrządzanych dań można wymienić warzywne curry, gęste chutney oraz pieczone i gotowane rośliny bulwiaste i okopowe. Wstępne wyniki tych eksperymentów wskazują, że proces gotowania powoduje strukturalne i morfologiczne zmiany w granulkach skrobi. To jakie rośliny są gotowane razem, czas ich gotowania i materiał, w którym są gotowane  może mieć bezpośredni wpływ na przetrwanie skrobi. Ślady imbiru i kurkumy na ścianach naczynia z Farmany wskazują, że były poddane obróbce cieplnej.

Ciekawym odkryciem okazały się także fitolity bananów, zidentyfikowane na rozcieraczach z Framany przez zespół badaczy, którym kierował Marco Madella ze Spanish National Research Council. Na podobne ślady natrafiono także na stanowisku Loteshwar w stanie Gudżarat oraz w Kot Diji w Pakistanie. Odkrycia te są tym bardziej ciekawe, że banany nie były w tym rejonie kultywowane aż do czasów średniowiecza. Badacz podkreśla jednak, że ich obecność może raczej wskazywać na bezpośrednie i prężne kontakty z populacjami ze wschodu a nie ich kultywację.

Ostatnie badania nad dietą ludności cywilizacji Indusu zmieniają naszą dotychczasową wiedzę na ten temat. Analiza dwóch stanowisk w pobliżu dzisiejszego Masudpur, na zachód od Delhi, przeprowadzona przez archeolog Jennifer Bates z Uniwersytetu Cambridge, wskazuje na uprawę pszenicy, jęczmienia, prosa i ryżu dwa razy do roku. Do tej pory uważano, że ludność była uzależniona od uprawy pszenicy i jęczmienia, zasiewanych jedynie zimą. Bates udało się również zidentyfikować ślady soczewicy i fasoli mung (złotej). Z kolei ryż uważano za dość późny dodatek do diety Indusu. Jednak na jednym ze stanowisk mimo dominacji prosa, spożywano znaczniej więcej ryżu niż pszenicy czy też jęczmienia.

Okazuje się, że dieta ludności znad Indusu była zdecydowanie bogatsza niż do tej pory sądziliśmy. Spożywano bowiem szeroki wachlarz zbóż, rośliny strączkowe (m.in. soczewica, fasola mung), warzywa (m.in. bakłażany, dyniowate), rośliny okopowe i bulwiaste (m.in. pochrzyn), owoce (m.in. banany, mango, daktyle) oraz przyprawy (imbir, kurkuma i czosnek). Wygląda na to, że mieszkańcy doliny Indusu mieli pod dostatkiem składników aby ugotować pożywne curry i jeszcze je dobrze przyprawić. Curry to nie tylko jedna z najpopularniejszych potraw azjatyckich w swych rozmaitych wariantach ale może być również jedną z najdłużej kontynuowanych.

Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła

The Mystery of Curry – Slate Magazine

The Ingredients for a 4000-Year Old Proto-Curry – Science Magazine

Harappan plant use revealed by starch grains from Farmana, India – Antiquity Project Gallery

Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych. 

Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera! 

Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com