Ryty naskalne z jaskini Lene Hara na Timorze Wschodnim

Na początku bieżącego roku głośno było w prasie o odkryciu w Jaskini Lene Hara na Timorze Wschodnim, petroglifów przypominających ludzkie twarze. Wszystko to zapewne za sprawą artykułu zatytułowanego „Faces of the ancestors revealed: discovery and dating of Pleistocene-age petroglyph in Lene Hara Cave, East Timor”, który ukazał się w grudniu 2010 roku w periodyku Antiquity. Autorzy Sue O’Connor, Ken Aplin, Emma Saint Pierre i Yue-Xiang Feng podsumowują tu nie tylko badania z 2009 roku, kiedy to dokonano odkrycia petroglifów, ale również analizują sztukę naskalną z Jaskini Lene Hara w szerszym kontekście, przytaczając dane z innych wysp Azji Południowo-Wschodniej oraz Pacyfiku.

Odkrycia dokonano w trakcje realizacji Projektu Archeologicznego Wschodni Timor, zainicjowanego już w 2000r. przez grupę badaczy, w tym wzmiankowaną już wyżej prof. Sue O’Connor, prof. Matthew Sprrigsa i dr Petera Vetha. W tym samym roku przeprowadzono również pierwsze prace wykopaliskowe w Jaskini Lene Hara. Sondaż o powierzchni 1m x 1m w południowej komorze, ujawnił między innymi depozyty kulturowe z epoki Plejstocenu, datowane na około 35 000 BP. Znalezisko składało się z pozostałości skorupiaków, kości zwierzęcych oraz przedmiotów kamiennych. Z kolei w cienkiej górnej warstwie, odkryto podobny zestaw materiałów oraz ceramikę. W 2002r. przebadano kolejne trzy wykopy sondażowe. Dane jakie pozyskano wskazują, że stanowisko było użytkowane w różnych okresach czasu, zarówno w Holocenie jak i wcześniej w okresie Ostatniego Maksimum Zlodowacenia oraz w schyłkowym Plejstocenie.

Jaskinia Lene Hara znajduje się w pobliżu małej wioski Tutuala, położonej na wschodnich rubieżach Timoru Wschodniego. W okolicach odkryto również ponad 20 innych podobnych schronień skalnych i jaskiń. Według autorów wzmiankowanego wyżej artykułu, jest to jedna z największych i najbardziej zróżnicowanych koncentracji sztuki naskalnej na wyspach Azji Południowo-Wschodniej. Co ciekawe, jak do tej pory w skupisku tym oraz w pozostałej części Timoru Wschodniego, zarejestrowano jedynie malowidła. Zostały one w większości wykonane czerwoną ochrą, ale stosowano również inne barwniki w kolorach czarnym, żółtym, brązowym, pomarańczowym białym a nawet zielonym.

Mimo, że historia badań archeologicznych w Jaskini Lene Hara sięga już lat 60-tych XX wieku, to petroglify odkryto tu dopiero w 2009r. „Kiedy spojrzałem na kolegę siedzącego wyżej na występie skalnym, moja latarka czołowa oświetliła nagle coś, co wyglądało na zwietrzałe ryty” – wspomina dr Ken Aplin w komunikacie prasowym CSIRO z lutego 2011r. „Oświetliłem latarką całość i zobaczyłem cały panel prehistorycznych ludzkich twarzy, wyrytych na ścianie jaskini” – dodaje. W artykule opublikowanym w Antiquity, badacze zauważyli, że nawet towarzyszący ekipie lokalni mieszkańcy nie byli świadomi ich istnienia. Jednak tuż po odkryciu stwierdzili, że są to twarze przodków. „Lokalni mieszkańcy, z którymi współpracowaliśmy byli poruszeni tym odkryciem. Uznali, że twarze same wybrały ten konkretny dzień aby ujawnić swą obecność (…)” – poinformował dr Ken Aplin w tym samym komunikacie prasowym. Petroglify z Lene Hara przedstawiają, ukazane frontalnie stylizowane ludzkie twarze ze wszystkimi ich elementami, jak oczy, nos czy usta. Jedna z nich wydaje się być otoczona promieniami i dlatego określana jest jako promienna twarz. Warto podkreślić za autorami artykułu, że również malowane przedstawienia ludzkich twarzy są niezwykle rzadko spotykane na Timorze Wschodnim. Dwa takie motywy znamy właśnie z Jaskini Lene Hara i jedno z pobliskiego schronienia skalnego Kurus.

Odkrycie rytych przedstawień twarzy ludzkich na opisywanym stanowisku, jest również istotne ze względu na ich wiek. „Promienna twarz” została bowiem wydatowana za pomocą metody uranowo-torowej na schyłkowy Plejstocen. Technika ta stosowana jest głównie do datowania nacieków jaskiniowych i korali morskich. Wiek petroglifu określono na przedział pomiędzy 12 000 – 10 000 BP. Petroglify z obszaru Pacyfiku datowane są jak do tej pory na późny Holocen. Zdaniem autorów artykułu podobne motywy ludzkich twarzy z terenów Australii, mogą pochodzić z tego samego okresu, co te odkryte w Jaskini Lene Hara. Niektórzy datuję je właśnie na schyłkowy Plejstocen, proponując przedział czasowy 25 000 – 10 000 BP. Autorzy artykułu podkreślają jednak, że przedstawienia ludzkich twarzy z obszaru Australii również są niezwykle rzadko spotykane.

Informacje na temat malowanej sztuki naskalnej z Jaskini Lene Hara, pojawiają się już w raporcie z pierwszych badań archeologicznych na tym stanowisku, prowadzonych na początku lat 60-tych XX wieku. Portugalski antropolog Antonio de Almeida wspomniał w nim bowiem o malowanych motywach, zarówno z tej lokalizacji, jak i z trzech innych jaskiń w okolicach. Wymienił między innymi Ile Kere Kere, Suntaleo oraz Tutuala Scarp. Kolejni badacze, jak Ian Glover i John Mulvaney odwiedzili Jaskinię Lene Hara w 1967r. Na fotografiach, które wtedy wykonali, widać również malowidła ze ścian jaskini.

Jednak to Almeida jako pierwszy zauważył, że sztuka naskalna z Lene Hara różni się od pozostałej znanej z tego regionu. Jednym z takich wyróżników może być zdaniem prof. Sue O’Connor, ulokowanie motywów daleko w głębi jaskini. Według badaczki także same kompozycje motywów wydają się bardziej kompleksowe, łącząc elementy figuratywne z geometrycznymi. Również zestaw owych form geometrycznych odróżnia malowidła z Lene Hara od innych schronień w regionie. Sue O’Connor podkreśla, że brak tu także małych charakterystycznych przedstawień antropomorficznych ukazanych w profilu. Przedstawienia antropomorficzne należą bowiem do najbardziej powszechnych malowanych motywów na Timorze Wschodnim. Ukazane zaś są najczęściej w profilu lub frontalnie.

Antonio de Almeida zasugerował także podobieństwa pomiędzy sztuką naskalną w stylu rentgenograficznym z Lene Hara a tą znaną z Arnhem Land w Australii. Sue O’Connor wskazała ponadto na zbliżone stylistycznie przedstawienia ryb z jaskini Lene Hara z tymi w regionie Zatoki McCluer na Papui. Jej zdaniem również inne figuratywne motywy w obydwu regionach wykazują pewne podobieństwa.

Wiek malowideł z jaskini Lene Hara nie jest jak na razie znany. Niemniej jednak ślady czerwonego barwnika na fragmencie wapiennej skały, zostały wydatowane na 30 000 BP. Z kolei minimalny wiek malowideł z Borneo, przedstawiających ludzkie dłonie został określony za pomocą metody uranowo-torowej i datowania radiowęglowego na ok. 9800 BP.

Petroglify, włączając w to przedstawienia ludzkich twarzy, występują dość licznie na wyspach Archipelagu Bismarcka, Wyspach Salomona, Vanuato i Nowej Kaledonii. Motywy ludzkich twarzy pojawiają się również na terenie Nowej Brytanii i Nowej Irlandii. Petroglify są również rozpowszechnione we wschodniej części Pacyfiku, na Markizach, Hawajach, na Nowej Zelandii, Wyspie Wielkanocnej i Fidżi. Tylko z samych Hawajów znamy ponad 70 stanowisk, zawierających nawet 20 tys. pojedynczych motywów. Również motywy ludzkich twarzy pojawiają się tu dość licznie.

Autorzy artykułu podejmują również pewną próbę interpretacji odkrytych w jaskini Lene Hara petroglifów, które miejscowi mieszkańcy określili jako twarze przodków. Wskazują między innymi na ich możliwe powiązania z maskami, które nosili wojownicy z Timoru w trakcie rytuałów. Zakładali je również aby ukryć swe twarze podczas bitwy i wzbudzić strach w przeciwnikach. Autorzy dodają również, że motywy ludzkich twarzy występują w Melanezji, na terenie Australii i na wielu wyspach obszaru Pacyfiku. Jednak w dwóch pierwszych regionach, podobnie jak w przypadku petroglifów z Lene Hara na Timorze Wschodnim czas ich wykonania może sięgać schyłkowego Plejstocenu. Natomiast te ze wschodniej części Pacyfiku pochodzą najprawdopodobniej z okresu późnego Holocenu. Autorzy podkreślają również, że na ogromnym obszarze Azji Południowo-Wschodniej jest wiele wysp gdzie do tej pory nie przeprowadzono żadnej prospekcji archeologicznej. Dlatego ich zdaniem, odkrycie petroglifów w Lene Hara może stanowić początek wielu kolejnych odkryć w przyszłości.

Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła

komunikat prasowy CSIRO

 O’Connor S., Aplin K., St PierreE., Feng Y-X. 2010. Faces of ancestors revealed: discovery and dating of a Pleistocene-age petroglyph in Lene Hara Cave, East Timor. Antiquity 84 (325): 649-665

Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych. 

Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera! 

Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com