Hiszpańskie misje w krajobrazie Nowego Meksyku

Kiedy w 1598 Juan de Oñate został gubernatorem Santa Fe de Nuevo México, los krainy puebli został przesądzony. W tym samym roku wyruszył z uzbrojoną grupą 400 osadników na podbój terenów współczesnego Nowego Meksyku. Wraz z nim w drogę ruszyło również 10 franciszkanów, których celem była chrystianizacja rdzennych społeczności i ustanowienie misji na terenie istniejących indiańskich osad. Pierwszą misją, założoną już 1598 była misja San Gabriel w pobliżu puebla San Juan. Franciszkanie byli bardzo aktywni. Wkrótce niemal każde pueblo posiadało zabudowania misyjne. Powstawały tak szybko i było ich tak wiele, że XVII w bywa nazywany „złotym wiekiem misji”. Misje zakładano również na terenach współczesnego Teksasu, Arizony i Kalifornii. Jednak te najstarsze powstały właśnie w Nowym Meksyku.

Juan de Oñate nie był pierwszym Hiszpanem, który wyruszył poza Wicekrólestwo Nowej Hiszpanii, w tym przypadku poza Meksyk. Uprzedził go choćby franciszkanin Marcos de Niza, który eksplorował te tereny z polecenia dobrze znanego wszystkim Francisco Vázqueza de Coronado, który w owym czasie pełnił funkcję gubernatora Nueva Galicia (północno-zachodnie tereny współczesnego Meksyku). Franciszkanin choć powrócił z pustymi rękami, to przywiózł ze sobą barwną opowieść o bogactwach legendarnych miast Cibola. W 1540 Coronado wyruszył w głąb Nowego Meksyku, gdzie stoczył walkę z broniącymi swej ziemi Zuni. Oprócz kur, kukurydzy i turkusów, Coronado nie znalazł tego na co liczył. Legendarne złote miasto okazało się grą nie wartą świeczki. To również on jako pierwszy dotarł do puebla Pecos, nie pozostając tam jednak na długo.

Mimo, że już Coronado przemierzył duże obszary Nowego Meksyku, docierając aż do Teksasu, to dopiero Juan de Oñate i jego następcy odcisnęli trwałe piętno na lokalnej kulturze i krajobrazie.

To prawdopodobnie również coraz bardziej rozwijająca się północna granica Nowej Hiszpanii (tereny pogranicza współczesnego Meksyku z Nowym Meksykiem) stały za hiszpańską eksploracją nowych terytoriów. To tu odkryto pokłady srebra, a powstające kopalnie potrzebowały siły roboczej. Przekazy historyczne mówią m.in o Apaczach wysyłanych do niewolniczej pracy w kopalniach oraz olbrzymich ilościach soli z prowincji Las Salinas, położonej w dolinie Estancia (Nowy Meksyk), gdzie ustanowiono trzy hiszpańskie misje Gran Quivira, Quarai i Abó. Znajdują się tu naturalne solniska, skąd eksploatowano sól wysyłaną na północną granicę Nowej Hiszpanii, gdzie stosowano ją do wypłukiwania srebra z rudy srebra. Poszukiwacze tego szlachetnego kruszcu pojawiali się w Nowym Meksyku już w latach 80-tych XVI stulecia. Nie udało im się znaleźć zbyt wielu skarbów. Odkryli jednak, że kraina puebli nadaje się do zasiedlenia, uprawy roślin i hodowli zwierząt. Decyzja o skolonizowaniu nowych terenów i chrystianizacji lokalnej ludności była więc nieunikniona.

Stosunki pomiędzy lokalną ludnością i Hiszpanami były bardzo zróżnicowane, od przyjaźni, względnej tolerancji i akceptacji nieuniknionej kolei rzeczy, po otwartą wrogość. Ta ostatnia dała swój upust w wielkiej rewolcie zjednoczonych puebli (powstaniu Indian Pueblo) w 1680 r. Lokalnej ludności udało się wyprzeć Hiszpanów z powrotem do Meksyku. Rekonkwista nastapiła 12 lat później, kiedy Diego de Vargas na czele armii odzyskał stolicę Santa Fe. Rewolta zmieniła nieco podejście Hiszpanów do lokalnej ludności. Osady uzyskały więcej swobód, a Franciszkanie odeszli od teokratycznej wizji chrystianizacji krainy puebli. Zarówno wielka rewolta 1680 r., jak i późniejsze próby zrzucenia zwierzchności Hiszpanów i ich religii, pokazały, że nie tak łatwo jest wyplenić kulturę głęboko zakorzenioną w świadomości i obyczajach lokalnej ludności.

Ruiny zabudowań misyjnych są do dziś wyraźnie widoczne w krajobrazie Nowego Meksyku. Na szczególną uwagę zasługują trzy miejsca, Pecos National Historical Park, Salinas Pueblo Missions National Monument oraz pueblo Taos. Są otwarte dla zwiedzających i łatwo do nich dotrzeć.

Salinas Pueblo Missions National Monument

Pomnik składa się z trzech kompleksów ruin misyjnych, są to zaczynając od największego, zajmującego powierzchnię 247 ha Gran Quivira, Abó (149 ha), kończąc na najmniejszym Quarai (36 ha). Warto dodać, że nazwa salinas pochodzi od obecnych w okolicy solnisk, z których pozyskiwano sól, eksportowaną choćby przez Hiszpanów do Meksyku. Oprócz zabudowań misyjnych pomnik chroni również ruiny osiedli z czasów przedhiszpańskich, łacznie z okragłymi i niekiedy kwadratowymi pomieszczeniami ceremonialnymi, zwanymi kiva.

Coronado nigdy nie dotarł do Salinas. Już Don Antonio de Espejo wzmiankuje w swych zapiskach z 1583 r pueblo, przypominającą ówczesne Gran Quivira. Jednak dopiero Juan de Oñate, pierwszy gubernator Nowego Meksyku, zmienił historię tego rozległego osiedla i pozostałych, wchodzących w skład współczesnego parku historycznego. W 1629 podjęto konstrukcję stałej misji. Dopiero jednak w 1635 wybudowano pierwszy kościół Iglesia de San Isidoro. Misja aż do czasów objęcia jej przez franciszkanina Diego de Santandera pozostawała zależna administracyjnie od pobliskiej Abó. Wówczas powstał rozległy kościół Iglesia San Bonaventura , którego ruiny możemy podziwiać do dziś. Pueblo zamieszkiwane przez dużą populację rdzennej ludności posługującej się językiem Tompiro, wyludniło się w latach 70-tych XVII w. Powodem były przywiezione przez Hiszpanów choroby, susza oraz częste ataki plemion z Wielkich Równin. Ci, którzy przetrwali, znaleźli schronienie w osadach wzdłuż rzeki Rio Grande w Nowym Meksyku.

Misja w Abó funkcjonowała jedynie 50 lat. W 1623 rozpoczęto budowę kościoła Iglesia de San Gregorio de Abó, który zdecydowanie powiększono w 1658 r, kiedy misję obiął franciszkanin Francisco Acevedo. Na terenie konwentu tuż naprzeciw kościoła, znajduje się okrągła kiva (pomieszczenie ceremonialne związane z religią rdzennej ludności). Podobne aczkolwiek kwadratowe, odkryto także na terenie misji Quarai. Pochodzą z tego samego okresu, co kościół. Prawdopodobnie misjonarze wykorzystywali te struktury ceremonialne we wczesnej fazie chrystianizacji. Podobnie jak Gran Quivira, również Abó zostało opuszczone w latach 70-tych XVII w.

Kiedy w 1601 Hiszpanie przybyli do Quarai, pueblo zamiszkiwała ludność posługująca się językiem Tiwa, podobnie jak mieszkańcy osiedli Isleta, Sandia i Taos. Oprócz zabudowań misyjnych, wokół znajdują się pozostałości osady z czasów sprzed kontaktu. Misję ustanowiono tu w 1626 pod wodzą franciszkanina Juana Gutierreza de la Chica. Kościół pod wezwaniem Nuestra Señora de La Purisima Concepcion powstawał w latach 1627-1632. Quarai było również siedzibą hiszpańskiej inkwizycji na terenie Nowego Meksyku, gdzie przeprowadzano śledztwa, procesy i wymierzano kary, tak na rdzennej ludności jak i europejskich osadnikach. Chroby, najazdy Apaczów i susza wyludniły misję pod koniec lat 70-tych XVII stulecia, tuż przed wielką rewoltą zjednoczonych puebli.

Pecos National Historical Park

Jako pierwszy przybył do Pecos Coronado w 1540 r. tuż po swym zwycięstwie nad Zuni. Jednak to Oñate zostawił tu pierwszego franciszkanina w celu ustanowienia misji na terenie indiańskiej osady Cicuye, którą Hiszpanie nazywali Pecos. Dopiero w 1621 r. kiedy misję objął ojciec Andrés Juárez rozpoczęła się budowa dużego kościoła z cegły adobe oraz konwentu. Relacje z lokalną ludnością były dość burzliwe. Archeolodzy natrafili w ruinach na skrytkę zawierającą zniszczone figurki religijne, z których jedna kamienna nosi ślady naprawy. Misja została zniszczona w trakcie powstania Indian Pueblo w 1680 r. Dziś na terenie parku możemy oglądać ruiny kościoła, dwóch odrestaurowanych kiv oraz pozostałości osady.

Pueblo Taos

Historia puebla podobnie jak wspomnianych wyżej osiedli, sięga co najmniej 1000 lat. Najważniejsza część zabudowań powstała w okresie 1000-1450 n.e. Hiszpanie wierzyli, że Taos mogło być jednym z owych legendarnych złotych miast, których poszukiwali w Nowym Meksyku. Znajdują się tu aż trzy kościoły misyjne. Najstarszy to San Geronimo wybudowany w 1619 i zniszczony w trakcie wielkiej rewolty. Odbudowany i ponownie zniszczony w 1846. Pozostały z niego jedynie ruiny wieży, które znajdują się na terenie cmentarza. Obecny kościół o tej samej nazwie, ale wybudowany w innej lokalizacji, ukończono w 1850. Z kolei na terenie Ranchos de Taos znajduje trzeci kościół pod wezwaniem San Francisco de Assisi. Wybudowano go w latach 1772-1816. W całości wykonany w stylu adobe stanowi połączenie elementów rdzennej architektury z hiszpańską.

Ruiny najstarszego kościoła San Geronimo

Kościół San Francisco de Assisi

Tekst powstał w oparciu u poniższe źródła

Serwis internetowy NewMexicoHistory.org

Strony internetowe Salinas Pueblo Missions National Monument, Pecos National Historical Park, Kościół San Francisco de Assisi w Taos, Kościół San Geronimo w Taos

Historia kolonialnych misji hiszpańskich w serwisie The University of Arizona w ramach projektu Missions Initiative

Biografia konkwistadora Juana de Oñate w Encyclopedia Britannica

NOBLE, D., G. 2000. Ancient ruins of the Southwest. An archaeological guide. Flagstaff: Northland Publishing.

Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych.

Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera!