National Trust for Historic Preservation umieścił obszar Kanionu Chaco na liście miejsc zagrożonych zniszczeniem. Nie chodzi tu jednak o sam teren parku a raczej o jego okolice, które kryją ogromny potencjał archeologiczny, mogący przysłużyć się znacznie dla jeszcze lepszego poznania kultury Pueblo w tym rejonie Południowego Zachodu USA. Zagrożenie wynika przede wszystkim z intensyfikacji wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego. Ten znaczny wzrost eksploatacji zasobów naturalnych nie tylko w tym regionie Ameryki Północnej, jest przede wszystkim zjawiskiem ostatnich lat, kiedy ceny ropy i gazu znacznie wzrosły. Pocieszający jest fakt, że osoby odwiedzające to wspaniałe miejsce jakim jest Wąwóz Chaco, który również i mnie udało się zobaczyć osobiście, zdają sobie sprawę z jego wagi, jako dziedzictwa kulturowego regionu, które należy chronić.
Na terenie Wąwozu Chaco (Chaco Canyon) i jego okolic zarejestrowano ponad 2400 stanowisk archeologicznych, które opowiadają niezwykle długą historię ludzkiego osadnictwa w tym regionie. Pierwsze ślady użytkowania tego terenu pochodzą z okresu paleoindiańskiego oraz archaicznego. Kulminację stanowi kultura Pueblo, której manifestacją jest wspaniała architektura kilkupoziomowych struktur publicznych oraz dużych rozmiarów zagłębionych w ziemi pomieszczeń ceremonialnych znanych jako kivy.
Archeolodzy uważają, że w okresie 850-1250 n.e. Chaco Canyon mógł stanowić centrum ceremonialne, handlowe oraz administracyjne w regionie Four Corners. Mianem regionu Four Corners określa się obszar, gdzie stykają się cztery południowo-zachodnie amerykańskie stany, a mianowicie Utah, Kolorado, Arizona i Nowy Meksyk. W trakcie I tys. p.n.e. częściowo osiadła ludność łowiecko-zbieracka zaczęła kultywować w wąwozie kabaczki i kukurydzę. Prawdopodobnie około 490 n.e. udało im się lokalnie udomowić odmianę kukurydzy. W południowej części wąwozu pojawiają się także w niedługim czasie pierwsze zamieszkane na stałe osady. Według badaczy jest to najprawdopodobniej wynikiem zwiększenia się w tym okresie opadu atmosferycznego.
Pierwsze osady składały się z ziemianek, a największa z nich posiadała 20 zagłębionych w ziemi struktur mieszkalnych. W tym czasie populacja pozostawała niewielka. Powiększeniu uległa dopiero w okresie 700-900 n.e. Wtedy też zaczęła powoli powstawać słynna naziemna architektura Pueblo. Początkowo były to proste naziemne konstrukcje mieszkalne, które niedługo przemieniły się w imponujące kilkupoziomowe puebla. Największe z nich Pueblo Bonito, budowane stopniowo w X-XI w n.e., zajmowało powierzchnię 1,2ha. Pomiędzy 1050-1100 n.e. puebla, zwane też Wielkimi Domami, stawały się coraz większe. Wzrastała również populacja. Zdaniem archeologów upadek Chaco Canyon związany był z trwającym 50 lat okresem intensywnej suszy, który rozpoczął się około 1130 n.e. oraz ze znaczną eksploatacją środowiska naturalnego w samym wąwozie i jego okolicach.
Informacje na temat Wąwozu Chaco pojawiają się po raz pierwszy w XVIII w n.e. W 1774 roku kartograf Bernardo de Miera y Pacheco sporządził mapę terenów Nowego Meksyku, które w tym czasie znalazły się w hiszpańskim posiadaniu. Na mapie tej zaznaczył pod nazwą Chaca miejsce, które znamy obecnie właśnie jako Wąwóz Chaco. Następnie w 1823 roku gubernator Nowego Meksyku, będącego wtedy meksykańską prowincją dotarł tu w trakcie swej kampanii przeciwko Indianom Navajo. Z kolei w 1844 roku Josiah Gregg umieścił informacje na temat wąwozu w swej książce zatytułowanej Commerce of the Prairies. Uznał, że za konstrukcją wspaniałej architektury Wąwozu Chaco musieli stać Aztekowie, co było dość popularną teorią w owym czasie.
Jeden z pierwszych projektów archeologicznych rozpoczęto tu w latach 90-tych XIX wieku. W 1895 Richard Wetherill, słynny odkrywca Mesa Verde w Kolorado, przybył do Wąwozu Chaco i rozpoczął prace wykopaliskowe na terenie Pueblo Bonito. Następnie prowadził je wraz z braćmi Hyde w ramach Hyde Exploring Expedition.
W trakcie projektu Wetherill i jego asystent George Pepper odkryli w jednym z pomieszczeń (Room 28) w Pueblo Bonito, 111 cylindrycznych naczyń. Jest to niezwykle interesujące, ponieważ na terenie całego Południowego Zachodu znaleziono mniej niż 200 tego typu artefaktów, włączając w tą liczbę te wymienione wyżej. Niedawno naukowcy przebadali 75 takich naczyń z Południowego Zachodu, w tym z Pueblo Bonito. W 50 z nich odkryli ślady teobrominy, substancji o działaniu pobudzającym, która występuje w dość dużych ilościach w ziarnach kakao. Napój znany jako chocolatl, sporządzany właśnie z ziaren kakao, znany był dotąd z terenów Mezoameryki, o czym informują nas między innymi źródła pisane. Ślady teobrominy odkryte na naczyniach z Pueblo Bonito i kultury Hohokam mogą świadczyć, że kakao było znane i cieszyło się uznaniem także na Południowym Zachodzie Ameryki Północnej. Te pierwsze ślady napoju z ziaren kakao na północ od Mezoameryki mogą również świadczyć o kontaktach i wymianie handlowej. Być może mieszkańcy Południowego Zachodu Ameryki Północnej wymieniali swe słynne turkusy na ziarna kakao.
Do lat 70-tych XX wieku zarejestrowano ponad 340 stanowisk archeologicznych tylko na terenie samego parku Wąwozu Chaco. Jest on bowiem obecnie chroniony jako Chaco Culture National Historical Park. W latach 1971-1982 prowadzono tu zakrojone na szeroka skalę badania archeologiczne w ramach Projektu Chaco, zainicjowanego przez Serwis Parków Narodowych. W wyniku prac udało się zlokalizować 2538 stanowisk, z czego 27 przebadano oraz pozyskano kolekcję 300 tys. artefaktów. Powstało również ponad 20 monografii i spora liczba pomniejszych artykułów. W 1997 podjęto próbę usystematyzowania wyników badań z owych prac archeologicznych. Oprócz wielu książek i monografii efektem tych działań jest między innymi strona internetowa Chaco Research Archive, którą gorąco polecam.
Literatura – wybrana
- Fagan Brian. 2000. Ancient North America.
- Fagan Brian. 2005. Chaco Canyon.
- Noble David G. 2000. An archaeological guide to ancient ruins of the Southwest.
- Kantner John. 2004. Ancient Puebloan Southwest.
- Chaco Research Archive, Chaco Culture N.H.P, Science News, KOB News
Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych.
Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera!
Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com
