W 2011 roku władze Czukockiego Okręgu Autonomicznego zatwierdziły listę 20 obszarów chronionych. Znajdują się na niej rozmaite pomniki przyrody. Wybrano je ze względu na walory botaniczne. geologiczne oraz historyczno-kulturowe. Jedną z takich niezwykłych cech krajobrazu jest zjawiskowe jezioro meteorytowe Elgygytgyn, położone w centralnej części Półwyspu Czukockiego. Innym pomnikiem wymienionym na wspomnianej wyżej liście, są ryty naskalne znad rzeki Pegtymel w północnej części Czukotki. Ukazują one przedstawienia ludzi, zwierząt, sceny polowań oraz łodzie.
Po raz pierwszy na ryty naskalne znad rzeki Pegtymel natrafił rosyjski geolog Nikolai Samorukov w 1965 r. W latach 1967-1968 z inicjatywy Pracowni Archeologii, Historii i Etnografii Syberyjskiego Oddziału Akademii Nauk, odbyły się dwie ekspedycje w ten odległy rejon Czukotki. Kierował nimi rosyjski archeolog Nikolai Dikov. W trakcie tych dwóch sezonów na Kaikuul Bluff zarejestrowano 103 kompozycje na 11 panelach. W odległości 10 km dalej w dół rzeki natrafiono na kolejną kompozycję, wykonaną wysoko na szczycie skały. W trakcie ekspedycji udało się również zarejestrować pozostałości kulturowe w postaci obozowisk oraz jaskini ze śladami użytkowania. To właśnie na podstawie hipotetycznych powiązań z datowanymi depozytami archeologicznymi, Dikov wysunął hipotezę na temat wieku petroglifów. Generalnie uważa się, że powstały prawdopodobnie na przestrzeni 1500 lat, pomiędzy późnym II tys. BC a połową I tys. AD. W 1986 Nikolai Dikov po raz trzeci odwiedził Kaikuul Bluff, gdzie odkrył kolejne panele. Udało mu się również zarejestrować powierzchnię skalną pokrytą petroglifami niedaleko ujścia strumienia Dvurogii, około 5 km poniżej głównej koncentracji rytów. W 1971 r. ukazała się monografia autorstwa Dikova, zatytułowana „Mysteries in the rocks of ancient Chukotka (The petroglyphs of Pegtymel’)”. Dikov zajmuje się w niej klasyfikacją przedstawień oraz podejmuje próbę interpretacji chronologiczno-kulturowej. Pomimo pewnych zastrzeżeń jakie obecnie pojawiają się pod adresem wysuwanych przez niego hipotez, monografia stanowi do dziś najbardziej kompleksowe omówienie sztuki naskalnej tego rejonu Czukotki.
Ryty naskalne z rejonu rzeki Pegtymel. Fot. Devyatkin Vladimir @ CC BY-SA 4.0
Kolejna ekspedycja w rejon rzeki Pegtymel miała miejsce w 1999 r. Wówczas to dkryto kolejne 24 kompozycje oraz dodatkowe pojedyncze motywy. W 2002 r. zainicjowano projekt mający na celu dokładną dokumentację petroglifów znad Pegtymel. Rok później Mikhail Slobodzyan przeprowadził prospekcję terenową w dolinie Pegtymel, pomiędzy ujściem Tyvegrynnet a Kaikuul Bluff. Zadokumentowano również fotograficznie wszystkie znane petroglify z głównej koncentracji na Kaikuul Bluff. Porównując je z monografią Dikova i późniejszymi odkryciami, okazało się że odkryto kolejne przykłady sztuki naskalnej.
Przylądek Barykova na Czukotce. Fot. Kondrashov F.A.@ CC BY 3.0
W latach 2005-2006 miał miejsce kolejny, tym razem rosyjsko-włoski projekt badawczy pod kierownictwem Ekateriny Devlet oraz Stefanii Zini. Jego celem była przede wszystkim nowa klasyfikacja petroglifów, których liczba znacznie wzrosła w tym czasie. Powierzchnie skalne z rytami sfotografowano, nadano im numery katalogowe, opisano oraz zaopatrzono w informacje dotyczące orientacji paneli. Badacze skupili się również na określeniu stanu zachowania sztuki naskalnej oraz podjęciu ewentualnych prac związanych z jej ochroną i konserwacją.
Petroglify z rejonu rzeki Pegtymel. Fot. Konstantin Beketov @ CC BY-SA 4.0
Wydaje się, że główny temat sztuki naskalnej znad rzeki Pegtymel stanowią polowania. Oprócz łowów reniferów, pojawiają się też sceny ukazujące wielorybnictwo. Charakterystyczne są kompozycje przedstawiające polowania na renifery z pojedynczego kajaka. Zapewne zwierzęta te chwytano w trakcie ich przeprawy przez rzekę. Pojawiają się również sceny ukazujące polowania na renifery z psami. Inne zwierzęta, które udało się zidentyfikować to pojedyncze przedstawienie woła piżmowego i łosia. Bardzo charkterystycznym motywem sztuki naskalnej z Kaikuul Bluff są zapewne motywy łodzi, których badacze doliczyli się ponad 100. Kolejne ciekawe elementy to postacie ludzkie, na których głowach znajduje się motyw przypominający kapelusz grzyba. Nikolai Dikov w swej monografii przypisał to kultowi halucynogennych grzybów amanita. Z kolei rosyjski antropolog Andrei Golovnev przytacza relacje Czukczów, dotyczące doświadczenia „zanurzenia amanita”. Pisze także, że osoba pod wpływem amanita zapewniała wszystkich napotkanych iż nie posiadają głów. Wspomina również o powiazanej z tym idei Czukczów dotyczącej „zastępowania głowy osoby kapeluszem grzyba amanita”. Zdaniem tego badacza petroglify znad Pegtymel to „sceny dialogu pomiędzy duchami, ludźmi i zwierzętami, które mogły być reprodukowane w rytuałach i powtarzane w rzeczywistości jeśli zostały przez wyrycie, niejako 'wszczepione’ w skałę”.
Zdjęcia rytów znad rzeki Pegtymel są dostepne w serwisie Ethnographic Bureau
Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła:
- In Chukotka approved a list of sites of natural value (Baku Today)
- DIKOV, N.N. 1971. Mysteries in the rocks of the ancient Chukotka (Petroglyphs of Pegtymel’).Moscow: Nauka
- KIRIYAK, M.A. 2003. Early art of the Northern Far East. Anchorage, Alaska: National Park Service, Shared Beringian Heritage Program
- ZINI, S., DEVLET E.. 2006. Rock art of Chukotka. Pegtymel petroglyphs. Field Raport
Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych.
Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera!
Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com
