Hovenweep w języku Ute znaczy „pustynna dolina”. I trudno nie zgodzić się z tym określeniem. Podróżując bowiem przez jałową okolicę, zaczynamy zastanawiać się, jak to możliwe że tysiąc lat temu populacja licząca co najmniej 2500 mieszkańców potrafiła tu przetrwać i z powodzeniem zajmować się rolnictwem. Jednak dawni mieszkańcy tej krainy doskonale radzili sobie z gospodarowaniem drogocennymi zasobami wody w regionie, co umożliwiało im kultywowanie tarasowych pół na zboczach wąwozów.
Powołany do życia w 1923 roku Hovenweep National Monument składa się z sześciu grup ruin na pograniczu dwóch amerykańskich stanów. Cztery zespoły znajdują się na terenie Kolorado (Holly Canyon, Hackberry Canyon, Cutthroat Castle i Goodman Point), zaś pozostałe dwa w Utah (Cajon i Square Tower). Park ma w swojej pieczy aż 314 hektarów, skrywających bezcenną historię regionu. Co prawda pierwsze ślady osadnictwa pochodzą co najmniej już z okresu archaicznego, to jednak kamienne wieże i puebla są dziełem zamieszkującej ten obszar w okresie AD 500-1300 ludności kultury Pueblo (Anasazi). Warto wspomnieć, że struktury znajdujące się obecnie na terenie parku archeologicznego, zostały odkryte w 1854 roku przez mormońskich osadników. Jest to o przeszło 30 lat wcześniej niż Richard Wetherill i Charles Manson natrafili na ruiny słynnego Pałacu Klifowego, na terenie obecnego Parku Narodowego Mesa Verde w Kolorado.
W latach 20-tych XX wieku prace archeologiczne prowadził w Hovenweep Jesse Walter Fewkes. W swych badaniach skupił się jednak na dużych, dobrze widocznych i najlepiej zachowanych strukturach. To przede wszystkim jemu zawdzięczmy nazewnictwo poszczególnych struktur, jak choćby Hovenweep Castle czy Stronghold House. W rzeczywistości funkcje tych konstrukcji tak naprawdę wcale nie odzwierciedlają owych nazw. Następnie w latach 70-tych XX wieku badania archeologiczne prowadzono tu w ramach Projektu Archeologicznego Hovenweep. Niestety obszar parku archeologicznego nadal pozostaje niewystarczająco przebadany.
Nasza dotychczasowa wiedza na temat osadnictwa w tym regionie wskazuje, że do AD 1100 ludność zamieszkiwała głównie osiedla na szczytach mes. Następnie w okresie Pueblo III z powodów, które nadal pozostają niejasne, populacja przeniosła się na czoło wąwozów. Podobna sytuacja miała miejsce w innych regionach zamieszkiwanych przez Anasazi, jak Kayenta, Canyon de Chelly, czy Mesa Verde.
Na terenie parku mamy do czynienia z licznymi i dość zróżnicowanymi strukturami. Niektóre z nich wybudowano na planie kwadratu, inne w kształcie litery D, a jeszcze inne są okrągłe. Wiele z tych struktur jest kilkupoziomowych. To co jest bardzo charakterystyczne to brak dużych kiv (great kivas) . Konstrukcje na planie litery D posiadały niejednokrotnie kivy w centralnej części. Jednak pod względem stylistycznym były zbliżone do Sun Temple z Mesa Verde. Warto dodać, że każde z osiedli z obszaru Hovenweep posiadało owe D-kształtne konstrukcje.
Najbardziej charakterystyczne struktury stanowią wieże. Ich funkcja nadal pozostaje owiana tajemnicą. Zdaniem badaczy mogą to być konstrukcje obronne, pomieszczenia magazynowe, wieże umożliwiające komunikację, czy też budynki ceremonialne. W niektórych rejonach Płaskowyżu Kolorado wieże pojawiają się już w późnym okresie Pueblo II. Często są połączone z kivami za pomocą tunelów. Ten aspekt konstrukcji może niejako wskazywać na ceremonialną funkcję wież. Z drugiej strony wykopaliska prowadzone w latach 70-tych XX wieku przez Josepha C. Wintera na terenie parku Hovenweep, dostarczyły także informacji o ich niekiedy gospodarczym, a nawet mieszkalnym charakterze. Jednak dopiero w okresie Pueblo III, zwłaszcza po AD 1200, kamienne wieże stają się niezwykle powszechnymi strukturami architektonicznymi w regionalnym krajobrazie. Co jednak było powodem wznoszenia tych charakterystycznych konstrukcji?
W okresie Pueblo III mamy do czynienia ze znacznym i raptownym wzrostem populacji, co wiąże się z intensyfikacją rolnictwa oraz stopniowym wyczerpywaniem się zasobów naturalnych. Dotyczy to zwłaszcza spadku urodzajności gleb, dostępności drewna na opał oraz zmniejszającej się liczby dzikich roślin i zwierząt. Po AD 1200 dochodzi również do znacznej eskalacji konfliktów. Jest to zjawisko charakterystyczne dla północnej części Południowego-Zachodu, jednak najbardziej widoczne jego przejawy możemy zaobserwować w regionie Mesa Verde. W centralnej kivie na terenie osiedla Salmon w północnym Nowym Meksyku odkryto spalone szczątki 45-55 osobników, przeważnie dzieci. Z kolei analiza szczątków 41 osób z Castle Rock Pueblo wskazuje, że przyczyna śmierci było gwałtowne mocne uderzenie. Ponadto istnieją przesłanki, wskazujące, że wielu osobników z tej lokalizacji oraz z Sand Canyon nie zostało w ogóle pochowanych. Świadczy o tym stopień zwietrzenia kości oraz ich uszkodzenia spowodowane przez zwierzęta. Wielu badaczy uważa, że to właśnie konflikty doprowadziły do budowania wież oraz grupowania się ludzi w dużych, obronnie ulokowanych pueblach.
Zaostrzenie konfliktów mogło stanowić jedną z przyczyn depopulacji regionu Four Corners (styk Utah, Kolorado, Arizony i Nowego Meksyku) pod koniec XIII wieku. Do opuszczenia swych siedzib mogła zmusić miejscową ludność „wielka susza” z lat 1276-1299 AD. Jednakże w wielu rejonach wyludnienie rozpoczęło się już we wczesnych latach 70-tych XIII wieku. Należy jednak pamiętać, że nie była to całkowita depopulacja. Mimo, że ludność nie użytkowała już regionu przez cały rok, to niewątpliwie korzystała z jego określonych zasobów okazjonalnie.
Poniższy artykuł nie wyczerpuje oczywiście problematyki wież, zarówno na terenie parku Hovenweep, jak i w całym regionie. Dlatego zachęcam do skorzystania z poniższej literatury oraz linków.
Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła:
- KANTNER, J. 2004. Ancient Puebloan Southwest. Cambridge University Press.
- NOBLE, D.G. 2000. Ancient Ruins of the Southwest. Northland Publishing.
- FERGUSON, W.M., ROHN, A.H. 1987. Anasazi Ruins of the Southwest in color. The University of New Mexico Press.
- LIPE, W.D., VARIEN M.D., WILSHUSEN, R.H. (red.). 1999. Colorado Prehistory: A Context for the Southern Colorado River Basin. Colorado Council of Professional Archaeologists.
- KUCKELMAN, K.A., LIGHTFOOT, R.R., MARTIN, D.L. 2002. The bioarchaeology and taphonomy of violence at Castle Rock and Sand Canyon Pueblo, southwestern Colorado. Antiquity 67 (3): 485-513.
- Hovenweep National Monument, Science View, Indiańska przeszłość i współczesność
Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych.
Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i jak łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera!
Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com
