Malowidła naskalne z Wielkiej Galerii w Utah mogą być o setki, a nawet tysiące lat młodsze, niż do tej pory sądzono – informują badacze z Uniwersytetu Stanowego Utah. Stanowisko zlokalizowane w trudno dostępnej i odosobnionej części Parku Narodowego Canyonlands, było do tej pory różnie datowane. Generalnie czas powstania obecnej na nim sztuki naskalnej, określa się na późny i schyłkowy okres archaiczny, czyli ok. 2000 p.n.e.-300 n.e. Takich danych dostarczyły bowiem datowania AMS, którym poddano próbki farby, pobrane z malowideł.
Najnowsze badania, o których wynikach można przeczytać na łamach bieżącego wydania PNAS, ujawniają, że malowidła te mogą być znacznie młodsze. Datowanie za pomocą OSL (optycznie stymulowana luminescencja) sugeruje, że najbardziej prawdopodobny czas ich powstania to 1-1100 n.e. Należy pamiętać, że technika luminescencyjna nie datuje bezpośrednio samych motywów. Z powodzeniem robi to jednak w sposób pośredni, poprzez ustalenie, kiedy w przeszłości miało miejsce takie wyeksponowanie powierzchni panelu, aby w ogóle możliwe było wykonanie na nim sztuki naskalnej.
Datowanie ograniczono jedynie do Wielkiej Galerii, ale uzyskane wyniki mogą mieć swe następstwa w kwestii ustalenia początków powstania całej tradycji stylistycznej Kanionu Barrier (BCS) – twierdzą autorzy. Zdaniem badaczy sugeruje to bowiem, że styl ten pojawił się tuż u progu wprowadzenia rolnictwa w rejonie Four Corners, czyli na obszarze gdzie stykają się ze sobą cztery amerykańskie stany, a mianowicie Utah, Kolorado, Arizona i Nowy Meksyk. Nowe daty wskazują bowiem, że malowidła powstały raczej w schyłkowym okresie archaicznym. Jest to czas, kiedy tryb życia staje się zdecydowanie bardziej osiadły i zaczynają pojawiać się trwałe struktury mieszkalne, a cały region stoi w przededniu wprowadzenia gospodarki wytwórczej.
Grupa badaczy pod kierownictwem dr Joela Pedersona z Wydziału Geologii Uniwersytetu Stanowego Utah zastosowała metodę OSL, w celu ustalenia wieku warstw osadów, które na przestrzeni czasu stanowiły dno kanionu, w którym znajduje się Wielka Galeria. Wyodrębnili dwie warstwy tych osadów. Wiek pierwszej może sięgać 8 tys. lat. W ciągu kolejnych 5 tys. warstwa ta erodowała, odsłaniając powierzchnię panelu pod malowidła. Sugeruje to, że sztuka naskalna musi być młodsza od najstarszej warstwy. Druga wyodrębniona warstwa osadu powstała jakieś 3 tys. do 800 lat temu. To właśnie ona stanowi współczesne dno wąwozu. W żaden więc sposób malowidła nie mogły powstać ani we wczesnym (>6000 p.n.e) ani w środkowym (>4000 p.n.e.) okresie archaicznym. Badacze drążyli jednak dalej, aby odpowiedzieć kiedy dokładnie mogły powstać słynne malowidła z Wielkiej Galerii. Pod lupę wzięli więc osuwisko złożone z fragmentów skał, które odpadły od panelu oraz osad, do którego spadły. Za pomocą OSL przetestowali drobinki kwarcu i czas oraz długość ich wyeksponowania na działanie promieni słonecznych. Ostatecznie ustalili, że owa ekspozycja na światło dzienne mogła mieć miejsce co najmniej 700 lat wcześniej, niż fragmenty panelu odpadły od skały macierzystej, tworząc osuwisko u podnóża. Dlatego ich zdaniem malowidła naskalne z Wielkiej Galerii mogły powstać pomiędzy 2 tys. a 900 lat temu.
Kolejną kwestią, którą poruszają autorzy, to udział w wykrystalizowaniu się tradycji BCS przybyszów z południa , którzy to mieli odegrać istotną rolę w rozwoju rolnictwa w tej części Wyżyny Kolorado. Trudno mi się jednak z tym tak jednoznacznie zgodzić, bo jakie miałyby to być inspiracje, skoro styl antropomorficzny jest charakterystyczny jedynie dla Wyżyny Kolorado. Pewnych podobieństw można się doszukiwać jedynie w sztuce naskalnej w rejonie rzeki Pecos w Teksasie lub w Meksyku na Baja California. Jednak obydwie te tradycje są dziełem społeczności łowiecko-zbierackich. W mojej opinii to raczej nałożenie się pewnych nowych idei, związanych z początkami gospodarki wytwórczej na dawne, głęboko zakorzenione wzorce kulturowe, mogło doprowadzić do wykrystalizowania się tzw. stylu Kanionu Barrier, w dalszej konsekwencji kolejnych tradycji sztuki naskalnej, charakterystycznych dla Wyplataczy Koszyków czy kompleksu Fremont. W takim wypadku mielibyśmy raczej do czynienia z dwustronną adaptacją, połączeniem starych i nowych trendów kulturowych. Te nowe daty mogą dość mocno zamieszać w środowisku naukowym. I kto wie może w najbliższym czasie będziemy mieli do czynienia z totalną rewolucją w naszej dotychczasowej wiedzy na temat historii kulturowej regionu. I właśnie ta ciągła zmiana i pojawianie się znienacka zupełnie nowych możliwości, które potrafią ten nasz dobrze poukładany i pasujący do uznawanego schematu świat, totalnie postawić na głowie, jest w nauce najbardziej fascynująca.
Doniesienia te są dla mnie o tyle ważne, że dotyczą pośrednio tematyki mojej pracy magisterskiej, którą udało mi się kilka lat temu napisać i z powodzeniem obronić.
Tak na temat datowania sztuki naskalnej tradycji Kanionu Barrier pisałam kilka lat temu w swojej pracy magisterskiej:
>> „Wszystkie siedem dat chronometrycznych (metoda AMS) zamyka się w przedziale 2200 lat, pomiędzy 1900 BC – AD 300 (Tipps: 1994: 44). Mimo, że wydają się dyskusyjne ze względu na możliwe zanieczyszczenie próbek, to mimo wszystko istnieje zbyt dużo przypadkowych i bezpośrednio nakładających się na siebie dat, aby odrzucić kompletnie całą powyższą ewidencję (Tipps 1994: 44). Problemy dotyczące ewentualnego zanieczyszczenia próbek, mogą powodować błędy w datowaniu w granicach raczej kilkuset, a nie tysięcy lat (Tipps 1994: 44). Dopóki nie otrzymamy wyników analizy kolejnych próbek w przyszłości, możemy przyjąć powyższe daty, zamykające się w przedziale 1900 BC – AD 300, jako główny okres produkcji sztuki naskalnej BCS. Niedawno podjęto również próbę określenia wieku malowideł z Great Gallery w Parku Narodowym Canyonlands za pomocą metody OSL (Jackson 2010: ii). Zastosowano w tym przypadku datowanie terasów aluwialnych, demonstrujących przekrojowe relacje stratygraficzne do panelu ze sztuką naskalną. Horseshoe Canyon zawiera bowiem serię zachowanych terasów aluwialnych, które mogą dostarczyć danych na temat zasłonięcia i ekspozycji alkowy, w której znajdują się obecnie malowidła (Jackson 2010: ii). Metoda analizy luminescencji polega na ustaleniu czasu, jaki upłynął od ostatniego wyeksponowania ziaren mineralnych na promienie słoneczne (Whitley 2005: 68; Rozwadowski 2009: 49; Jackson 2010: 10). Podczas ekspozycji na światło dzienne, ziarna kwarcu same światła nie emitują (Rozwadowski 2010: 49). Kiedy jednak zostaną czymś przysłonięte, wytwarzają luminescencję (Whitley 2005: 68). Umożliwia to oszacowanie kiedy możliwe stało się fizyczne wykonanie malowideł w Great Gallery. W wyniku analizy ustalono, że skalna powierzchnia, na której znajduje się sztuka naskalna została całkowicie wyeksponowana pomiędzy 6000 – 3000 ka BP (Jackson 2010: 29).
Technika OSL nie datuje jednak bezpośrednio samej sztuki naskalnej, a jedynie hipotetycznie powiązane z nią depozyty czy formacje. Ponadto wskazuje na szerszy okres czasowy, w którym malowidła mogły powstać, w tym przypadku najwcześniej po 6000 ka BP. Końcowa cezura wieku nie została jednak ustalona. (…) Na co najmniej szesnastu analizowanych w tej pracy stanowiskach oprócz paneli ze sztuką BCS lub GCS5, znajdują się też inne, wykonane przez późniejsze społeczności zamieszkujące region San Rafael. Mamy tu do czynienia z tradycjami Fremont, Wyplataczy Koszyków, Pueblo (Anasazi), Ute i Navajo. Na stanowisku Black Dragon Canyon znajduje się ponadto panel wykonany w stylu przypominającym ChPS (wielokolorowy styl Chihuahuy), mający najbliższe analogie na terenie południowej części stanu Nowy Meksyk. W niektórych przypadkach na tym samym panelu mamy do czynienia z przedstawieniami z różnych tradycji (np. Rochester Creek). W innych z kolei, na jednym stanowisku znajduje się kilka paneli, reprezentujących odmienne tradycje (np. Sego Canyon). Nie mniej jednak, to współwystępowanie sztuki naskalnej z różnych okresów, jest bardzo ciekawym zagadnieniem zwłaszcza w kontekście czynników determinujących lokalizację analizowanych stanowisk. Z tej perspektywy wybór tych konkretnych lokalizacji, nie wydaje się być przypadkowy. Stanowiska te odgrywały najprawdopodobniej istotną rolę w „krajobrazie kulturowym”, zamieszkujących ten obszar społeczności. Również sam repertuar motywów, a zwłaszcza przewaga dużych postaci antropomorficznych, charakterystycznych dla malowideł BCS jak również dla sztuki naskalnej Wyplataczy Koszyków i kompleksu Fremont, stanowi dość ciekawe zagadnienie. Podobieństwa te mogą bowiem wskazywać na kontynuację kulturową lub adaptację pewnych form, które mogły być głęboko zakorzenione w mentalności społeczności, użytkujących region San Rafael„. <<
Tekst powstał w oparciu o poniższe źródła
- Komunikat prasowy w serwisie Western Digs
- PEDERSON, J.,L., CHAPOT, M.,S., SIMMS, S.,R., SOHBATI, R., RITTENOUR, T.,M., MURREY, A.,S., COX, G. 2014. Age of Barrier Canyon-style rock art constrained by cross-cutting relations and luminescence dating techniques. PNAS: doi: 10.1073/pnas.1405402111.
- RĘKAWEK, J. 2012. Postacie antropomorficzne w sztuce naskalnej okresu archaicznego w regionie San Rafael w stanie Utah. Praca Magisterska, IAUW.
Powiązane wpisy
- Fotograficzna podróż po sztuce naskalnej Ameryki Północnej. 50 analogowych fotografii, które rozpalają wyobraźnię
- 5 archeologicznych atrakcji Utah, których nie możesz przegapić
- O datowaniu sztuki naskalnej
Jeśli podoba Ci się tematyka bloga, sposób w jaki piszę i łączę pasję do archeologii z podróżami, polub Archeopasję na facebooku i instagramie. Bądź na bieżąco i zapisz się do newslettera!
Jeśli masz pytania dotyczące tematów poruszanych na blogu napisz do mnie archeopasja@gmail.com
Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim ze znajomymi, udostępniając w serwisach społecznościowych.